Милена Наумовска		Емили Јањиќ Дачевиќ		Тамара Стојаноска		Трена Јорданоска
Музиката на Бах преточена во чиста пасија Кон концертот Музичка приказна Јохан Себастијан Бах Класичната гитара од различни поднебја Кон Меѓународниот фестивал за класична гитара „Тремоло“ со посебен осврт на првата вечер Звукот на идната генерација Кон концертот на Џеврие Туле – пијано и Симеон Гошев – виолина и Весна Ангелова-Христов – пијано во рамките на циклусот Подиум на млади Спој на класичната музика и џезот во рециталот на дуото Соколов и Кабранова-Филипова Кон концертот одржан на 19 октомври 2024 година во рамките на фестивалот „Златна лира“		Камерен лирски пејзаж и овации за Березовски и солистите на Филхармонијата Кон камерниот концерт одржан на 29 мај 2019 година Лет во височините на книжевноста, науката и уметноста Кон одбележувањето на седумте децении образование, култура и уметност на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје Елеганција преточена во грациозен виолински тон Кон концертот на Филхармонијата „Романса“ одржан на 18 април 2019 година Хронологија на стиловите со азиско толкување Запознавање со пијанистот Хају Жанг Ентузијазам во полупразна сала Кон концертот на Македонската филхармонија „Да танцуваме!“ одржан на 28 март 2019 година Бура од емоции и контрасти Кон концертот на Македонската филхармонија „Фантазија апасионата“ одржан на 21 март 2019 година Светло, дурско и свечено Кон концертот на Македонската филхармонија одржан на 28 февруари 2019 година		Катарзичен концерт исполнет со емоции на сцена и пренесен на гледалиште Березовски, Митревски, Филхармонија Емотивно и духовно патешествие со Реквиемот на Џузепе Верди Млади ентузијасти со емоционална ангажираност и силна желба за музицирање Кон концертот на Камерниот оркестар „Солисти на ФМУ“ Емотивна и интимна атмосфера испреплетена со музика, поезија и љубов Кон „Вечерта на соло песни“ Колебливо патување низ различни музички стилови со Камерниот оркестар „Скопски солисти“ Попатна станица: Kонцертниот контрабас на Драган Трајковски Инспиративен дувачки оркестар на млади музичари Кон концертот на Дувачкиот оркестар при Конзерваториумот за музика и балет во Љубљана Две премиерни изведби во Македонската филхармонија попратени со топол звук на виолина Кон концертот на Македонската филхармонија „Фантазија апасионата“ одржан на 21 март 2019 година Концерт на Македонската филхармонија со дурско начело Кон концертот на Македонската филхармонија „Пет става во дур“ одржан на 28 февруари 2019 година		Во знакот на четири моќни музички женски лика Кон концертот на Скопски солисти одржан на 6 ноември 2024 година во Камерната сала на Филхармонијата Музички контакти Кон концертот на пијано дуото Сате и Попивода

Ноември започна во духот на Баховото музичко творештво. Во петокот, на 1 ноември 2024 година, со почеток во 20 часот, се одржа концертот Музичка приказна Јохан Себастијан Бах, на кој беа изведени арии и дуети од монументалните дела на Бах, меѓу кои Пасијата по Матеј, Мисата во h-moll и кантатата Jesu der du meine Seele, а во средината на концертот ја чувме Токататa во e-moll. Местото на настанот беше Националната уметничка галерија Даут Пашин Амам, препознатлива по живописната архитектура и самата местоположба на објектот. Избраниот простор се покажа како идеален за изведба на Баховото вокално творештво, благодарение на изворедните акустички особености кои ги поседува.

Настапија Марија Ташевска – сопран и Мариана Бошковска – алт, млади уметници кои покажуваат извонредна умешност во изведба на разновиден пејачки репертоар, од камерни сцени до настапи со оркестар. Двете дипломираа неодамна на Факултетот за музичка уметност во Скопје, a нивните настапи привлекуваа големо внимание на концертите Musica Viva организирани од ФМУ, како и на годишните концерти „Во чест на Коста Трпков“, каде што студентите по соло пеење настапуваат со оркестарот на Националната опера и балет. Во биографиите се нижат настапи на „Скопско лето“, „Охридско лето“, „Романсијада“, Ташевска го има одржано концертот „Кој што ме чуе да пеам“, а еден од првите значајни настапи на Бошковска е како дел од квартетот солисти во изведбата на ставот „Охрид“ на истоимениот ораториум на Димитрије Бужаровски, на свеченоста по повод одбележувањето на 70-годишнината од основањето на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. (Овој настан е рецензиран и објавен во 2019 година на истово мрежно место.) Разноликоста и богатството на гласовите на Ташевска и Бошковска посебно доаѓаат до израз во нивните музички и емоционални толкувања на народните песни од фолклорните колекции, вклучени во проектот Мултимедијален корпус на македонски народни песни (MCMFS) во рамките на Buzarovski Archive (BuzAr). Овој концерт ја обележа и нивната соработка со пијанистката Мимоза Ќека, универзален концертен пијанист и доктор по пијанистичка интерпретација од ФМУ. Ќека повеќепати имаат настапувано со нив двете во улогата на уметнички соработник на предметот Вокално студио во класата на диригентката Бисера Чадловска.

Концертот започна по краткиот говор на Ќека, која ја најави програмата, најпрво со аријата “Blute nur, mein liebes Herz” за сопран од Пасија по Матеј BWV 244 (1727). Уште со првите тактови, Ќека преку пијаното ја воведе публиката во светот на Баховата музика, оживувајќи го нејзиниот духовен карактер и библиската тематика, кои својата полна димензија и раскош ги достигнаа со дејствителноста на изведбата на Ташевска. Со чиста пасија таа го раскажа страдањето на Исус Христос, пренесувајќи ја неговата болка и жртва.

Во дуетот “So ist mein Jesus nun gefangen” за сопран и алт, која го претставува моментот на заробувањето на Христос, пијанистката го долови чувството на тага и беспомошност преку суптилно дозирано динамичко нијансирање, а обраќањето исполнето со милост на Ташевска и Бошковска внесе дополнителна интензивност во емоцијата.

На овие две изведби се надоврза следната арија за сопран “Aus Liebe will mein Heiland sterben”. Чистиот и продорен глас на Ташевска кој се ширеше во просторот и нејзиното длабоко соживување со делото, ја отслика љубовта на Христос и неговото жртвување за човештвото.

После ариите што ја понесоа публиката во духовниот свет, следуваше изведба на Ќека на воведната импровизација, Un poco allegro и Adagio од Токатата во e-moll BWV 914 (1710), во која пијаното, поткрепено од акустиката на просторот, прозвучи како оргули со што уште повеќе се продлабочи духовниот амбиент.

Кореспонденцијата на гласовите на Ташевска и Бошковска, нивната кохезија и умешност во пренесувањето на текстот во дуетот “Et in unum Dominum” од Мисата во h-moll BWV 232 (1749), создадоа хармонско богатство што го долови духот на Бах, ја оживеа пораката на текстот и ја нагласи поврзаноста меѓу Христос и верникот.

Исклучителниот глас на Бошковска, со темен и богат тембр, интонациската чистина, држаните тонови и прецизната артикулација во аријата „Agnus Dei“ за алт, беа клучни за постигнувањето на чувството на мир и целосно восприемање на духовноста. Овие нејзини особини, совршено усогласени со полифоните линии во пијаното, доведоа до јасен израз на молитвата за милост и моментот на смирение.

Последното дело со кое се претставија беше полетниот дует “Wir eilen mit schwachen, doch emsigen Schritten” за сопран и алт од кантатата Jesu, der du meine Seele BWV 78 (1724), дует со специфична тежина, во кој испреплетените линии во гласовите и пијаното, кое ја заменува оркестарската придружба, се изведуваат по подинамично темпо. Делото е напишано во Лајпциг во периодот кога Бах станал кантор во црквата Св. Тома, каде се одржала и првата изведба на ова дело. Видливо беше дека трите уметници уживаа во изведбата, за што доказ беа нивните насмевки кои ја украсија вечерта.

Своевидна уметничка синтеза на овој настан создадоа сликите и другите уметнички дела изложени во просторот, како дел од изложбата Австриска модерна уметност после 1945 година. Експресионизмот и плурализмот, како клучни карактеристики на визуелната уметност по 1945 година, ја одразуваат интенцијата за личен уметнички израз. На изложбата беа претставени дела со интензивни бои, експресивни линии и изобличени форми, типични за минимализмот, кои ја прикажуваа многустраноста на повоениот и современ живот. Музичките симболи беа присутни и визуелно, преку сликата на музичарот, која ја издвоивме во претходната рецензија. Баховата музика, чистината на двата гласа и пијаното, заедно со овие уметнички ликовни дела придонесуваа за посебен спој на духовноста од епохата на барокот со приказот на човекот и неговата душевност во пост-модернистичкото време. Сето ова се случуваше во уникатниот простор на османлиската архитектура од 15 век, замислен како место не само за прочистување на телото, туку и на емоциите, умот и духот.

Во периодот од 28 до 30 октомври имавме можност да го проследиме Меѓународниот фестивал за класична гитара „Тремоло“, кој веќе 15 години традиционално се организира од Детскиот културен центар „Карпош“. На фестивалот можат да се проследат ретки концерти на врвни солисти на овој инструмент. Покрај изведбите, уметниците и педагозите одржуваат работилници и семинари, наменети за учениците и студентите по гитара. Во првите изданија фестивалот имал натпреварувачки карактер, а промоцијата на млади талентирани изведувачи, обединети во заедницата на класични гитаристи и љубители на класичната гитара продолжува да биде цел и во следните изданија.

На 28 октомври 2024 година, во 19 часот, во салата на Музејот на македонската борба малубројната публика имаше можност да проследи дела за класична гитара инспирирани од богатството на приказните, обичаите и архитектурата на различни култури, од различни поднебја, со акцент на шпанската, кубанската, аргентинската и балканската традиција. Изведувачите вклучуваа класични гитаристи од помладата генерација, студенти и дипломирани гитаристи на Факултетот за музичка уметност во Скопје, во класата на еден од најеминентните македонски гитаристи, концертниот уметник и педагог Дарко Багески, кој воедно е уметнички директор на фестивалот. На отворањето на фестивалот се обрати директорката на ДКЦ „Карпош“, Билјана Лалчевска-Серафимовска, која се осврна на значењето на основачот Богдан Андријевски.

Кога ќе се средат впечатоците од организацијата, за жал, мораме да забележиме дека не можевме целосно да уживаме во настапите на младите уметници. Звучниот блиц на фотографот, кој непречено се движеше меѓу публиката за време на изведбите, и амплифицираната тарабука на „модернизираните питачи“, која беспрекорно пробиваше низ прозорите на Музејот, создадоа сериозни пречки. Камениот мост – симбол на главниот град – стана место за ова звучно нарушување, кое грубо ја загрозуваше концертната атмосфера. Уметниците кои се претставија со инструменти со тивок и деликатен звук, беа дополнително изложени на овие пропусти, а неопходна беше целосна тишина, како основа за нивната фокусираност и восприемање на изведбата. Дополнително, недостасуваше соодветен аплауз, кој е клучен за поддршка на младите уметници и нивниот труд.

Сето ова не нè обесхрабри и останавме целосно посветени на нашата цел – внимателно да го проследиме концертот. Како што споменавме, имавме можност да чуеме разновидни точки, вклучувајќи солистички настапи на најдобрите млади гитаристи од ФМУ во моментов. Внимателно избраниот репертоар овозможи врвно доживување и ја нагласи уметничката зрелост на младите музичари. Преку познати дела за класична гитара, со впечатливи многу едноставни, но магични мелодии (дела со акцент на ритмичноста или на мелодичноста), младите уметници ни ги демонстрираа разновидните техники, коoрдинацијата на прстите и рацете при извлекувањето на хармонската и полифона звучност, како и прецизноста во справувањето со ритмичкото шаренило и синкопите. Тие покажаа дека вешто ги надминуваат техничките предизвици што ги носи овој тежок за изучување инструмент, истрајност и големо трпение.

Прв настапи Георги Трајков, извонреден концертен уметник и наставник по гитара во ДКЦ „Карпош“, со три дела преку кои претстави три различни култури со специфични техники на свирење, кои ја нагласија културната длабочина на секое дело. Настапот го започна со композицијата Ден во ноември (Un día de Noviembre, 1972) од кубанскиот композитор и гитарист Лео Брауер (Leo Brouwer, 1939), напишана за истоимениот филм на Умберто Солас (Humberto Solás, 1941–2008). Тагата и загубата, како главни сижеа од филмот изразени во ова дело, Трајков ги пренесе онака како што е замислено – на многу едноставен начин, со доловување на сентименталноста во мелодијата поткрепена од суптилна хармонска придружба. После краткиот аплауз, во салата прозвучи препознатливиот мотив на припевот на песната Македонско девојче (создадена и испеана од народниот пејач Јонче Христовски), како подлога за појавата на самата песна, хармонски и полифоно разработена во оригинална композиција на гитаристот Мирослав Тадиќ (1959). Очекувана е наклонетоста на нашите гитаристи кон ова дело. Во својата интерпретација Трајков внесе смиреност и носталгичност, особено преку препознатливите ритмички елементи, како 7/8-от такт карактеристичен за македонскиот музички фолклор. Елегичниот момент беше прекратен со последното дело со кое се претстави Трајков, Tango en skai (1985) од францускиот гитарист и композитор Роланд Диенс (Roland Dyens, 1955–2016), внесувајќи динамична промена. Во неговата изведба беа јасно истакнати пасажните движења, синкопираната мелодија и акордската придружба со ритмичка пулсација како суштински елементи на аргентинското танго.

Емоционалните доживувања изразени во делата од различни поднебја продолжија со настапот на Вегим Кучи, кој донесе суптилност и префинета тонска боја во секоја интерпретација. Неговиот настап започна со Torre Bermeja (1898) од шпанскиот пијанист и композитор Исак Албениз (Isaac Albéniz, 1860–1909), дело чиј наслов се однесува на една од прочуените кули во Алхамбра, симболот на архитектурата на Маврите. Кучи, со развиената техника и чувствителниот пристап, ги пренесе ритмичките разновидности и експресивната мелодија на фламенкото како важен елемент од шпанската музичка култура. Следеше изведбата на Багатела бр. 3 Alla Cubana (1993) од англискиот композитор Вилијам Волтон (William Walton, 1902–1983), во која Кучи, со точната артикулација, синкопираниот ритам и акцентирањето на одредени акорди, ја истакна разиграноста и живиот карактер на делото. Последната негова точка беше изведба на Alba Nera (1993), повторно дело од Диенс, каде што прецизното штимање на гитарата придонесе за истакнувањето на мелодијата, која предизвика чувство на меланхоличност.

Првото дело со кое се претставија Дуо Балкан – Луна Пиљиќ и Матеј Детељ, беше Tango de Abril (2003) од аргентинскиот гитарист и композитор Максимо Диего Пујол (Máximo Diego Pujol, 1957). Инспирацијата за делото произлегла од аргентинската култура, воопшто и од тангото како еден карактеристичен сегмент на аргентинското културно наследство. Интерпретацијата на Пиљиќ и Детељ, кои и сценски се надополнуваа еден со друг во форма на дијалог, создаде атмосфера на пролетна свежина и чувство на радост и безгрижност. Настапот потоа доби поинакво расположение со делото Agua en Vinho (1972) од бразилскиот композитор Егберто Гисмонти (Egberto Gismonti, 1947), во кое се спојуваат елементи од бразилската народна музика, класичната музика и џезот. Младите уметници успеаја да доловат меланхолија преку мелодијата и вешто го истакнаа лирскиот карактер на делото, создавајќи пријатен и богат звук.

Вечерта ја заокружи дуото Вулнет Незири на обоа и Јетмир Мехмеди на гитара, кој повеќе години се бави со педагошка дејност во Музичкото училиште „Тодор Скаловски Тетоец“. Тие ја започнаа својата изведба со Соната во e-moll за обоа и гитара од австрискиот композитор Фердинант Рибај (Ferdinand Rebay, 1880–1953). Незири, со својот светол и назален тон на обоата, ја изложи првата тема со драмски карактер, придружена со прецизните акорди на гитарата на Мехмеди, додека втората тема внесе топли, пријатни чувства кај публиката. Нивната фокусирана интеракција создаде дијалог помеѓу инструментите и придонесе за препознавање на хармонскиот јазик и мелодијата збогатена со класичарски, романтичарски и фолклорни елементи. За крај, дуото ја изведе албанската народна песна Asaman во аранжман на Незири, чија лирска мелодија предизвика спектар од емоции, „отсликувајќи“ пејсажи од природни убавини.

Фестивалските вечери што следеа беа резервирани за гостите виртуози на инструментот, чии изведби ги исполнија концертните простори на Филхармонијата и Музејот на македонската борба, најпрво со автентичниот дух на фламенкото на концертот насловен El Sonido De La Vida (Звукот на животот) на истоименото фламенко трио предводено од гитаристот Карлос Санчез (Carlos Sánchez) во впечатлива синергија на танчарката/bailaora Лусиа Серано/Lucía Serrano, кахонот (cajón) на Дани Пења/Dani Peña, фламенко гитарата и интензивните емоции. Настанот беше дел од програмата за одбележување на 30 години дипломатски односи и културна соработка меѓу Шпанија и РС Македонија, за што шпанскиот амбасадор истакна дека „музиката е нешто што ги спојува културите“. Во оваа смисла, третата вечер ги спои Далечниот исток и Западот преку уникатните изведби на двајца престижни уметници, поддржувани од познатата компанија за изработка на жици за инструменти, Savarez – тајванскиот гитарист Џими Лиу (Jimmy Liu) и француската гитаристка Кеси Мартан (Cassie Martin). Лиу го отвори концертот со изведба на “Evocacion” од Suite del Recuerdo од аргентинскиот композитор и гитарист Хозе Луис Мерлин (José Luis Merlín, 1952), по што следеше музика за гитара од разновидни поднебја со доминантна инспирација од тајванската музичка култура. Изведбите беа придружени со воведни коментари, нешто што беше преземено и од Мартан. Таа, пак, направи мал историски преглед со изведба на класични форми од 18 и 19 век (соната, концертно рондо, ноктурно), централното место во нејзиниот настап го зазема композицијата Junto al Generalife на Хоакин Родриго (Joaquín Rodrigo, 1901–1999) со препознатливото тремоло, за на крајот да проследиме транскрипции за гитара на француски шансони од Шарл Азнавур и Едит Пјаф.

Гитарата отсекогаш била извор на инспирација во ликовната уметност, од делата на Вермер, мајсторите на барокот и рококото, па сè до импресионистите и модернистите како Хуан Грис, Жорж Брак и Пикасо. Оваа инспирација продолжува и во поново време, со сликата Гитаристот на австриската уметница Ева Храдил, која ги поздравуваше посетителите од ќошето на изложбениот простор во Даут Пашин Амам на отворањето на изложбата „Австриска уметност после 1945“. Истовремено, во Музејот на македонската борба се одржуваше завршниот концерт на фестивалот „Тремоло“. Оваа визуелна присутност на гитарата во уметноста создаде мост и кон следниот концертен настап што го проследивме во Даут Пашиниот Амам, пренесувајќи нè во еден друг музички свет.

Ретко се случува во една музичка вечер да се спојат четири моќни музички исклучиво женски лика. Концертот насловен Волшебна музика на Камерниот оркестар Скопски солисти беше токму таков пример, со жени во водечките улоги на диригент(ка), солист(ка), концерт-мајстор(ка) и композитор(ка).

До 19 век, со исклучок на оперската сцена и домашното музицирање, музиката се смета за исклучиво машка професија. Од 19 век наваму, започнуваат да се појавуваат првите женски уметници кои заземаат свое место како композиторки и солистки и дури во 20 век музичкиот свет станува целосно рамноправен по ова прашање, односно присуството на женското авторство веќе не се смета за нешто необично или посебно.

Составот Скопски солисти, под водство на диригентката Бисера Чадловска, чија појава и диригентски почетен гест се доволно импресивни сами по себе, настапи со реномираната солистка пијанистката Марија Ѓошевска, која со својот префинет тон и виртуозност, на овој концерт ја истакнува својата посебна наклоност кон класичарскиот и раноромантичарскиот репертоар. Концерт-мајстор беше виолинскиот виртуоз Сихана Бадивуку, со долгогодишно искуство во водењето на оркестарските и камерните ансамбли во регионот, а доминацијата на женскиот принцип се заокружи со композиторката Бете Илин, со нова композиторска слика на остинато со мотивско напластување во серијата дела на народна тема.

Отворањето со Суитата бр. 1 од Хенри Персл му даде свечен тон на концертот со одек на барокните игри и начин на концертирање, а во Адаџото на Барбер ансамблот сѐ уште ги нивелираше своите сили за да се постигне комплетната емотивна длабочина на ова безвремено дело.

Композицијата на Илин, Деј-ги-ди внесе музичка новина во програмата, и ансамблот ја изведе со очигледна наклоност. Делото е инспирирано од познатата народна песна поставена на внимателно изработено „остинато“ во ниските регистри, и со постепено наслојување на мотиви и нивно полифоно испреплетување, нешто што е својствено за нејзиниот композиторски јазик.

Романсата на Шостакович беше тивко предвесие на главниот момент на вечерта – Концертот за пијано од Моцарт бр. 17 во G-dur К. 453, помалку познато негово дело, каде пијанистката Ѓошевска го пренесе центарот на вниманието кон нејзиниот кристално јасен и технички префинет израз. Во нејзината до совршенство изработена интерпретација на концертот уживавме во исклучителна техника и емотивен пристап, особено во прекрасните модулативни премини и каденцата од првиот став, како и во вториот став, кој е мирен, но сепак со цела низа случувања и богатство на нијансирања. Овој Моцартов концерт, познат по уникатната тема во третиот став, која се верува дека била инспирирана од омилената птица на Моцарт, во изведбата на Ѓошевска беше прикажан живописно и духовито, што придонесе оваа приказна низ варијациите асоцијативно до оживее во нашите мисли.

Следеше долг аплауз, со неколкукратни враќања на сцената, бидејќи публиката желно посакуваше уште музика во изведба на пијанистката Ѓошевска. Фелем во G тоналност на Илин беше првиот избор за бис, со внимателно полифоно обликување наслушнато во густината на фактурата. А „остинатото“ на G беше присутно и во Третиот прелудиум на Шопен, кој Ѓошевска го изведе со леснотија, како спонтан израз на нејзината виртуозност.

Уметничкиот раководител на Скопските солисти, реномираниот обоист Васил Атанасов, кој скоро четврт век го одржува овој ансамбл, и овојпат беше заслужен за организацијата и одржувањето на нивото на настанот. Програмската книшка нè информира и за неговите заложби за промоција на композиторското творештво со премиерната изведба на Деј-ги-ди за гудачки оркестар на Илин, најновото нејзино дело специјално напишано за овој ансамбл, како и за премиерната изведба на концертот на Моцарт.

Концерт-мајсторот Сихана Бадивуку внесе стабилност и сигурност во изведбата на оркестарот, успешно справувајќи се со разновидната програма. Во дувачката секција во Концертот за пијано на Моцарт, се издвои топлиот тон на обоата на Томе Атанасов и лиричниот звук на флејтата на Елена Дојчинова, додека фаготистите ги истакнаа своите завидни линии низ целиот концерт со голема прецизност. Диригентката Чадловска со својата впечатлива појава и прецизен гест уште еднаш потврди дека е универзална уметница способна да се справи со секоја програма и да донесе високо ниво на професионализам и емоционална длабочина во изведбата.

За крај, мораме да напоменеме дека дополнително четирите уметници кои го носеа овој концерт се и бирани музички педагози на универзитетско ниво и во музички училишта, секоја во својата специјалност. Ваквите концерти се инспирација за генерациите што се школуваат во нивните класи, затоа што ги гледаат своите професорки како постојано активни креаторки во оригиналните уметнички ликови.

Во петокот, 18 ноември 2022 година, во Камерната сала на Филхармонијата, се одржа концерт на пијано дуото Асами Сате и Ема Попивода, чија внимателно конципирана програма за четирирачно пијано и за две пијана беше топло поздравена од избраната публика. Не случајно, овие две пијанистки, кои припаѓаат на две далечни култури, јапонската и македонската, се обединија во заедничко музицирање. Концертот, како јавен настан, ја отслика сферата на културната дипломатија, овозможувајќи интеракција и размена на музичко творештво од двете земји. Преку пијаното и класичната музика, како и преку изборот на камерен ансамбл, кој во својата суштина подразбира меѓусебно слушање и разбирање, настанот придонесе за вистинска културна поврзаност.

Сате и Попивода потекнуваат од култури што дури во доцниот 19 век прават приклучок кон западноевропската музичка традиција, што само ја збогатува длабочината на нивната соработка. Јапонија, „земјата на изгрејсонцето“, успева да изгради глобален статус како музички центар во кој се школуваат врвни уметници и работат симфониски оркестри со меѓународно значење. Во денешниот глобализиран музички свет, меѓудругото, се восхитуваме на автентичните медиумски дела од популарната јапонска култура, како мангите и аниме сериите Nodame Cantabile и Piano no Mori, што дополнително го истакнуваат култот кон пијаното и класичната музика, пренесувајќи го на новите генерации со уште поголем интензитет. Република Северна Македонија, исто така, го наоѓа своето место на светската сцена, со своето сонце во знамето, кое го симболизира и нејзиниот културен подем. Со значителен развој во пијанистичката уметност, таа прави сопствени чекори кон истакнување во светот, градејќи ја својата пијанистичка традиција.

Биографиите на Асами Сате и Ема Попивода откриваат многубројни сличности што го објаснуваат нивното професионално поврзување. Покрај нивните самостојни настапи со класичен пијанистички репертоар, двете се ангажирани во музичко аниматорство во своите земји, поттикнувајќи ја локалната музичка култура. Паралелно со концертната кариера, Попивода – една од најактивните пијанисти во Македонија – и Сате се лидери на значајни уметнички проекти од меѓународен карактер, кои сами по себе претставуваат посебна професионална насока. Така, Сате е музички продуцент на проект за презентација на творештвото на Карлхајнц Штокхаузен во Токио, додека Попивода го раководи Фестивалот за современа музика „Модоарс“. Изборот на пијаното, инструмент кој историски ја симболизира еманципацијата, го нагласува нивниот творечки пат; (потсетуваме на Клара Шуман, првата концертна пијанистка во историјата). Попивода, пак, особено се издвојува во начинот на кој ја претставува својата уметност – самостојно преземајќи го секој аспект, од подготовката на настапот до визуелниот концепт и медиумската промоција. Овој целосен ангажман ја позиционира како пример за современ уметник во 21 век, каде интердисциплинарноста и самостојноста се клучни.

На концертот, Сате и Попивода настапија со забележлива возбуденост, вложувајќи го целиот свој уметнички и интелектуален капацитет во изведбата. Нивната уметничка поврзаност и сензибилитетот кој го споделуваат се отсликаа преку секоја нота, делата ги изведоа со една посебна енергија и цврстина, демонстрирајќи техничка извежбаност и зрелост.

Репертоарот за пијано дуо е богат и разновиден (покрај оригиналните композиции, многу чести се аранжманите), и концертната програма претставуваше избор на композиции од 19 и 20 век. Во Малата суита на Дебиси и Годишните времиња на Мијоши (дело кое првпат прозвучи на македонските подиуми), пијанистките постигнаа прозрачност и рафинираност во изразот, откривајќи го нивниот суптилен однос кон динамиката и бојата на звуците. Карневалот на животните од Сен-Санс беше изведен со музички хумор и виртуозност, додека темпераментноста достигна врв во Либертанго од Пјацола, кое го изведоа како бис, внесувајќи страст и енергичност што ја заврши вечерта со одушевување од публиката.

Уметничката енергија и харизма на Сате и Попивода на сцената внесуваат позитивна претстава за нивните земји, станувајќи дел од мозаикот на активности што го збогатуваат културниот дијалог и поддршка меѓу двете култури.

Трена Јорданоска, 21 ноември 2022 година
↑

Во оваа сезона 2018/2019 на Филхармонијата на Северна Македонија љубителите на музичката уметност имаа можност да проследат два концерти на кои што настапи пијанистот Борис Березовски од Русија. После камерниот концерт на 29 мај во Камерната сала на Филхармонијата, следниот ден, на 30 мај, проследивме целовечерен концерт во големата сала со наслов „Кодот на Березовски“. Освен што програмата на Филхармонијата во текот на целата сезона е поддржана од Министерството за култура, овој концерт беше поддржан и од Клубот Дајнерс (Diners Club International). Ова беше претпоследниот концерт за оваа сезона одржан во салата на Филхармонијата, следат уште три концерти, од кои два ќе се одржат во Градскиот парк на Скопје.

Програмата на концертот беше конципирана во два дела. Во првиот дел Борис Березовски одлучи да си преземе двојна улога, па воедно беше и изведувач на пијано, и го координираше оркестарот без присуство на диригент, додека пак во вториот дел водач на оркестарот беше Виктор Митревски, млад диригент во подем, кој своите први диригентски чекори ги направил на Факултетот за музичка уметност во Скопје во класата на Саша Николовски-Ѓумар, а понатаму се надоградувал во сферата на хорското и оркестарското диригирање на Универзитот за музика и изведувачки уметности во Виена. Митревски делува многу повеќе надвор од нашата држава и се надеваме на уште повеќе концерти кај нас со што секако би се збогатила нашата уметничка сцена.

Концертот започна со динамично дело во кое што се провлекуваат различни романтичарски чувства испреплетени со силна ритмика која што владее низ целата композиција. Низ самата музика може да се почувствува енергичност која што варира од сатира до гротеска па продолжува со меланхолија низ која се провлекува нежност која што остава без здив за потоа сè да заврши во енергично Allegro scherzando. Концертот за пијано и оркестар бр. 1 во Des-dur, оп. 10 во три става на рускиот композитор Сергеј Прокофјев, е завршен во 1912 година и е посветен на рускиот композитор и пијанист Николај Николаевич Черепин, негов професор по диригирање. Напишан е за време на студиите на Прокофјев на Конзерваториумот во Санкт Петербург и во него преовладува неговата младешка бунтовност и желба за експериментирање во музиката. Иако, концертот наликува на типичен концерт за пијано заради тоа што почнува и завршува со ставови во брзо темпо, а освен тоа има и јасна сонатна форма со јасно изразени теми, сепак тој знаел да ја шокира публиката најпрво со изборот на тоналитети, а потоа со диаболичните ритмички решенија, и воопшто со целосниот концепт на неговите дела. Но, историјата секојдневно ни покажува дека ваквите чекори напред во уметноста не секогаш се позитивно прифатени од широката публика и постарите колеги, во овој случај композитори.

Изведбата на Березовски не `и даде на публиката простор за одмор, бидејќи со секој отсвирен тон тој ја држеше целата сала „на врвот на своето столче“ носејќи ја до оптимален врв на концентрација кон самото дело кое што е замислено како една целина. Самата идеја на Прокофјев кој што очигледно не се фокусирал на мелодиското начело во овој концерт туку на самата ритмика, беше целосно истакната од солистот на вечерта. Се почувствува огромна концизност особено во првиот и третиот став каде што ритмичките делови се брзи и целосно изразени во пијаното. Додека пак, во вториот став со смирено темпо Andante assai модулативната тема која започнува во првите виолини con sordino, се пренесува во кларинетот со нежни украсни фигурации, за да заврши со удвоени хорна и први виолини, незабележливо вклучување на пијаното и солистичко повторување на темата. Понатаму се случува претопување на оркестарот и солистот до крајот на самиот став. Особено лебдеа во воздухот триолите и септолите во делницата на пијаното кои што беа изведени на тој начин да наликуваат на ветер во целата таа лирска роматичарска атмосфера.

Доколку навистина се навлезе во самата композиција, пијаното може преку метаморфоза да ни се причини и како удирачки инструмент кој што ги истакнува сите тие виртуозни ритмички фигурации и брзи нагорни стакато скали во третиот став. Големината на солистот се сфати и преку тоа што тој воедно го водеше низ музиката целиот оркестарски ансамбл, без нагли движења или некакви посебни знаци, туку едноставно со кратки погледи, а македонските филхармоничари покажаа концентрација и точност. Музиката беше присутна во сите изведувачи на сцената, па уметничката катарза беше неизбежна.

Ова беше вечер посветена на руски композитори. Следеше Концертот за пијано и оркестар бр. 2 во F-dur, оп. 102 од Дмитриј Шостакович. Концертот е напишан во 1957 година за деветнаесеттиот роденден на неговиот син Максим кој што и самиот бил пијанист и студент по пијано во тој период на Московскиот конзерваториум. Концертот е пишуван за помал изведувачки состав, а главната мисла ја има пијаното особено во вториот став. Делото започна со кратки стакато движења на фаготи на кои му се придружија обои и кларинети како краток вовед на пијаното кое започна во истиот манир свирејќи четвртини ноти кои што даваат соединување со стакато осминките во делницата на оркестарот. Целиот прв став е разигран и и во артикулациска и во динамичка смисла со што солистот имаше голем простор за развивање и давање свое лично видување на овие музички планови застапени во делото. Комуникацијата помеѓу оркестарот и солистот во овој став е мошне битна заради брзото преплетување на пијаното со оркестарскиот звук. Вториот став Andante воедно и најпознатитот став од концертот донесе голема емоција во салата на Филхармонијата уште од првите тактови кои што ги донесе оркестарот. Емотивниот набој се зголеми уште повеќе со доаѓањето на пијаното чиј звук Березовски го водеше на свој поетичен начин со фразирање и дозирање на динамичкиот план. Солистот како искусен музичар на завиден начин ја истакнуваше главната мелодиска мисла во десната рака без да ја покрие таа линија со левата рака или да дозволи да се изгуби во оркестарскиот попратен звук. Иако, често овој став знае да биде донесен од страна на изведувачите на меланхоличен начин, во оваа изведба се почувствува позитивна топлина која што сигурно длабоко допре до публиката. На вториот став му се надоврзува без пауза третиот став во 7/8 такт со танцувачки карактер со разиграно пијано. Березовски во овој став најмногу ја истакна својата виртуозност и концизност во брзите фигурации кои што прозвучеа како незапирлива река доловена и преку постепеното динамичко нијансирање кое што дава чувство на очекување на некаква кулминација која не го остава слушателот да здивне дури до крајот. За уште подобра изведба потребни се сигурни хорни во нашиот оркестар кој сигурно ќе зачекорат во своите кратки делници во Концертот.

По завршувањето на третиот став публиката го нетрпение го очекуваше бисот. Березовски и во оваа прилика покажа дека неговата изведба за таа вечер ја чувствува како колективно музицирање и заедно со македонските филхармоничари го повторија вториот став Andante од Концертот на Шостакович. Истата емоција зазвучи во салата, а Березовски не настојуваше да превладее целосно над оркестарскиот ансамбл.

После паузата се изведе Симфонијата бр. 2 во h-moll (Херојска) од Александар Бородин. Бородин како член на Руската петорка ја напишал оваа симфонија во 1876 година и низ неа се провејуваат идеите на оваа група и потенцираното народно начело. Периодот од 1869 до 1875 година во творештвото на Бородин го одбележува пишувањето на оваа симфонија и двете сценски дела – операта Принц Игор и балетот Млада. Постојат многу мелодиски сличности помеѓу нив, а најголемата сличност доаѓа од тоа што композиторот во тој период бил инспириран од номадските племиња со турско потекло Кумани или како што биле нарекувани во Русија – Половци. Диригентот Виктор Митревски ја продолжи занесената атмосфера во салата заедно со оркестарот уште со почетокот на првиот став каде што прозвучи првата тема на симфонијата во forte динамика. Во овој став имавме можност да слушнеме дувачи кои што несомнено се истакнаа со сигурност која што треба да продолжи и понатаму во следните изведби. Ставот преовладува со силна динамика, а диригентот е заслужен за водењето на оркестарот низ таа динамика со успешно претопување во контрастите особено во тие делови каде што силниот динамички звук потребно е да се смири и да донесе потивки динамички ознаки. Во вториот став Scherzo, Molto vivo се тежнее кон игра со темброт на инструментите и нивно преплетување, а хорните веднаш стапија во битна улога со постојана пулсирачка линија од која што понатаму се разви и во делниците на останатите дувачи. Третиот став Andante започна со соло кларинет нежно попратен од харфа на која што се надоврзува звук на соло хорна со изненадни орнаментални ознаки карактеристични за творештвото на Бородин. Брзото темпо од претходните ставови и големите динамички констрасти се смирија со овој став кој со својата нежност придонесена и од страна на харфата заврши емотивно како што и почна. Последниот став финалето ни претстави слика на голема прослава изведена преку танцувачки карактер во 3/4 такт, но нестандардно прикажан преку голема ритмичка разработка и синкопирани линии.

На сцената на Филхармонијата на Северна Македонија оваа недела имавме можност да слушнеме врвен музичар од светски ранг, кој бескомпромисно на публиката `и подарува нови искуства и репертоар кој низ неговата интерпретација продолжува да ги оживува салите. Ваквите концерти ја враќаат надежта во музичката уметност и ги испирираат младите генерации за усовршување и надоградување. Одржаниот концерт во Камерната сала на Филхармонијата беше само потврда на ова наше согледување.

Иако салата не беше исполнета до последното место, љубителите на камерното музицирање беа на вистинското место. Како солист на вечерта имавме можност да го чуеме Борис Березовски, реномираниот победник на Натпреварот „Чајковски“ во 1990 година. Љубителите на класичните концерти и оние кои сакаа уште еднаш да го проследат музицирањето на Березовски, следната вечер, на 30 мај, имаа уште една можност, овој пат во големата сала на Филхармонијата со концертот насловен како „Кодот на Березовски“.

Концертот започна со кратката најава за измена во програмата. Наместо композицијата Исламеј од Милиј Балакирјев, (со подеднакво воодушевување) имавме можност да ја проследиме Сонатата бр. 2, оп. 36 од Сергеј Рахмањинов. Самоуверено и брзо, преку првиот разложен акорд во надолно движење од првиот став Allegro agitato, звукот на основниот тоналитет b-moll ја исполни салата. Познатата Рахмањиновска акордска фактура со мелодијата од првата тема во левата рака течно го започна патот по кој Березовски чекореше, а во нашата глава создаде илузија како да музицира придружен од оркестар. Оваа соната во три става, напишана во 1913 година, очигледно Рахмањинов ја пишувал под импресиите од првите три концерти за пијано и оркестар. Затоа можеби во неа слушавме дел од елементите кои овој композитор и пијанист го прават препознатлив, најпрво впечаток на звучно пространство по сите димензии, доловено преку арпеџа распослани низ двете раце, надолни хроматски движења и нестабилни тонални центри, акорди за огромни дланки со сите прсти зафатени и кои многу често не ги собира во двете петтолинија, фактури со имитација на црковни ѕвона, корали, тематска поврзаност на ставовите, извирање на различни полифони линии од најнеочекувани места итн. Како интерпретатор на светските сцени, често можеме да го чуеме Березовски токму со делата од Рахмањинов, па затоа оваа промена не беше случајна. Вториот став од сонатата, Non allegro – Lento, донесе смирување и носталгична атмосфера. Ставот претставува мост помеѓу првиот и третиот став, а се служи со мотиви од првиот (кои звучно се препознаваат), но со латентен звучен набој. Третиот став Allegro molto започнува attacca subito и покрај двете теми, користи мотиви и од претходните два става. Нов бран на техничко мајсторство, брзина и вештина, и фортисимо, а сите присутни го очекуваа крајот за преку гласните аплаузи да му оддадат (страхо)почит и воодушевување на Березовски.

Следни на програмата беа Лирски пиеси, оп. 54 (книга 5) од Едвард Григ (1891). Секоја од шесте пиеси со сопствена приказна, во изведба на Березовски претставуваа вистинско уживање и на лицата на присутните се читаше видливо задоволство. Првата пиеса “Gjetergutt” (Малото овчарче) во g-moll, преку својата триделност донесе препознатлива мелодија, која на почетокот на првиот и третиот дел донесе единство и поврзување во формата (слично на Рахмањиновата соната). Навидум лесна од технички аспект, оваа пиеса како и останатите од овој опус, претставуваат предизвик за солистите, бидејќи вистинската тежина во овие дела се крие во начинот на интерпретирање и донесување на водечката линија. Втората пиеса “Gantag” (Норвешки марш), во C-dur, звучеше како увертира пред третата “Trolltog” (Маршот на џуџињата), која Березовски ја изведе со најголема леснотија и самоувереност, како вистински да маршираше низ клавијатурата. Кон оваа пиеса се почувствува и најпозитивната реакција од публиката. Но како вистински познавачи на класичните концертни манири, сепак аплаузот го зачуваа за крајот на целиот опус. Следеа и “Notturno”, “Scherzo” и “Klokkeklang” (Ѕвона). Секоја од пиесите на уникатен начин криеше некоја нова мисла, технички изведена до совршеност од Березовски, па на крајот заслужено имаше голем аплауз.

Уште едно изненадување надвор од програмата. Додека сите очекуваа солистички бис, на сцената заедно со Березовски излезе концертмајсторот на Филхармонијата, виолинистот Владимир Костов, и заедно го изведоа вториот став Allegretto espressivo alla Romanza од Сонатата бр. 3, оп. 45 за виолина и пијано од Едвард Григ (1887). Експресивно и романтично, Березовски го започна своето музицирање на пијаното, на кое се надоврза полниот виолински звук на Костов. Allegro Molto со поживо темпо го продолжи ставот со истиот жар, па преку пицикатото на Костов кој овој пат ја имаше улогата на придружба, му остави простор на Березовски во овој средишен дел да зазвучи во преден план, токму како солист. Più Tranquillo ја сталожи енергијата и повторно го врати спокојот во салата. Конечно бевме подготвени за камерното музицирање што следеше по паузата. Силните аплаузи ги испратија Костов и Березовски на одмор, а и нам ни требаше здив од бројните изненадувања во првиот дел.

По 15-минутната пауза, следеше ново поглавје. Квинтетот составен од гудачкиот квартет Анна Кодратенко (виолина), Владимир Костов (виолина), Бојан Талески (виола) и Александар Котевски (виолончело), и Борис Березовски (пијано), свечено излегоа на сцената, а на нивните лица се читаше возбудата од ова несекојдневно музицирање. На нашата сцена, поретки се концертите кога можеме да ги слушнеме оркестарските музичари да ја покажат својата друга страна и да застанат на помалата, но покомплексна камерно-солистичка сцена. Затоа Пијано квинтетот во Es-dur, oп. 44 од Роберт Шуман беше пропратен со најголема концентрација. Со своите четири става, започнувајќи од Allegro briliante, во кој веднаш на почетокот сите музичари заедно, со здружени сили ја изведуваат главната мелодија, а веднаш по изложувањето во пијаното, ја разработува првата виолина, по која следи изложување на мелодијата и во челото. Котевски со својата делница успеа длабоко да допре до публиката. Повторно заврзување, преплетување на делниците, репетиција и повторно започнување на ставот. Вториот (и најпознат) став, In Modo d’una Marcia – Un poco largamente со својот мотив: c c, c c, f as g c... c d es, d, c..., безброј пати повторен и изменет во сите инструменти, претставува база на овој став. На лицата на изведувачите преку насмевките се читаше задоволство. Scherzo – Molto vivace, третиот став, скоро целиот е базиран на нагорни и надолни скалични движења. Првото трио претставува канон на виолината и виолата, додека второто трио е со целосно непрекинато движење. Брзо, енергично како нагорни и надолни бесконечни скали по кои музичарите се искачуваат и симнуваат, за во четвртиот став конечно да се искачат на врвот (кулминацијата) на делото. Allegro, ma non troppo, финалниот став од квинтетот, во кодата вклучува фуга со комбинација на темите од првиот став и првата тема од последниот став. Напишан во 1842 година овој Квинтет од Шуман, претставува ремек-дело и е едно од најпрефинетите дела за камерно музицирање. Заслужено, на крајот музичарите беа наградени со долготрајни овации, а задоволството кај публиката заради овој несекојдневен настан се чувствува(ше) уште долго по концертот.

На 21 мај 2019 година, во Kонцертната сала на Филхармонијата, се одржа Свечената академија по повод 70-годишнината од Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје. Настанот претставуваше плод на сите досегашни залагања за знаење, напредок и меѓусебна соработка помеѓу факултетите при Универзитетот формиран на 26 јануари 1949 година.

И по седум децении, оваа установа полека и сигурно напредува, овозможувајќи им на студентите да ги надградуваат своите знаења, вештини, лидерски, тимски и хумани способности. Студентите како столб на оваа установа и оваа вечер бликнаа со својата енергија, свежина, убавина и креативност, водени од своите ментори, професорите, со што оваа вечер претставуваше заокружување на неколку децениското работење на Универзитетот.

Настанот започна со интонирање на Државната химна, Свечената химна на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ и Студентската химна „Гаудеамус“ кои беа изведени од хорот „Драган Шуплевски“ и Симфонискиот оркестар при Факултетот за музичка уметност – Скопје, под диригентското раководство на проф. м-р Сашо Татарчевски. Потоа во затемнетата сала следеше проекцијата на 30-минутниот документарен филм за 70-годишниот развој на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје во продукција на Македонската Радио Телевизија. Голема чест и благодарност до присутните изразија и Ректорот на Универзитетот, проф. д-р Никола Јанкуловски, како и претседателот на Владата на Република Северна Македонија г. Зоран Заев, по што следеше музичко-поетскиот перформанс.

Музичко-поетскиот перформанс беше конципиран во неколку етапи, спојувајќи го минатото, сегашноста и иднината на македонската култура, образование и уметност. Го обликуваше проф. д-р Димитрије Бужаровски од Факултетот за музичка уметност. Проф. д-р Весна Мојсова-Чепишевска од Филолошкиот факултет „Блаже Конески“ му помогна при изборот на поезијата, а рецитаторите ги подготви доц. м-р Никола Настоски од Факултетот за драмски уметности. На програмата се најдоа дела од творештвата на истакнати македонски професори и декани на факултетите на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје: Блаже Конески, Властимир Николовски, Гане Тодоровски, Томислав Зографски, Димитрије Бужаровски и Гоце Коларовски. Со својата работа и заложба, овие професори зад себе оставиле генерации млади студенти подготвени да летнат во височините на книжевноста, науката, уметноста.

Хронолошки, започнувајќи од своите рани почетоци, во чест на првиот декан на Факултетот за музичка уметност, Властимир Николовски, Камерниот оркестар „Солисти на ФМУ“ ги изведе двата става: (вториот дел од) IV„Рондо“ и VII „Музета“ (оркестрација според композициите на барокните мајстори Јохан Каспар Фердинанд Фишер и Јохан Себастијан Бах) од неговото дело Стари Танци напишано во 1970 година. На чело на оркестарот стоеше диригентот проф. м-р Борјан Цанев. Топлиот виолински звук со кој концерт-мајсторот Ева Богоевска го започна солото во „Рондото“ ја претвори салата во своевидна „соба“ во која оркестарот се најде лице в лице со публиката. Останатите камерни музичари одлично ја следеа и во пијанисимо динамика го полнеа звукот на салата за постепено да го зголемуваат и преку унисоно да ја достигнат кулминацијата на ставот. Завршната репризна соло-реченица на виолината го заокружи ставот и го врати на почетокот, во смирена пијано динамика. Следуваше живиот и краток став од само триесетина секунди, насловен „Музета“. Карактерот на ставот се насетуваше уште при самиот наслов. Брз, енергичен, разговорлив, токму како женската фигура отсликана во него.

„Има нешто многу просто и тоа е тишина“, гласно одекна во салата. Тишината како метафора за гласните пораки кои бликаа цела вечер и се читаа во очите на присутните, јасно проговори за жарот помеѓу уметниците и публиката. Со рефлексивната поезија на Блаже Конески, младата рецитаторка Јована Спасиќ (втора година на ФДУ) ја пренесе моќната порака за тишината и спокојството.

Нов период. Преродба. Повторно се најдовме на мостот помеѓу поезијата и музиката, овој пат преку четвртиот став од ораториумот на Димитрије Бужаровски Охрид, напишан во неоромантичарски манир, според истоимената песна на Рајко Жинзифов. Оваа година одбележуваме 30 години од создавањето на ораториумот, кој е изведен и награден по повод 40-годишнината на УКИМ во 1989 година. Солистите Јаворка Витанова (сопран), Мариана Бошковска (алт), Исмет Весели (тенор) и вонр. проф. д-р Горан Начевски (баритон), заедно со Симфонискиот оркестар и Хорот „Драган Шуплевски“ и диригентот Сашо Татарчевски ги соединија своите сили, за што пореално да ја отсликаат замислата на композиторот за возживување на текстот на Жинзифов, за Климентова школа во славниот Охрид – центарот на словенската писменот и слободниот дух на народот. Со изложувањето на главната мелодија во сопранската делница, на која се надоврзаа останатите солисти и меѓусебно хармонски се преплетуваа, и низ впечатливата унисоно хорска градација ни беше прикажана историјата на нашата писменост, која поминала низ трнлив испреплетен пат, за конечно да го најде своето течение, и да се претопи токму во она што денес го одбележуваме.

Повторно спокојство. Стиховите на Блаже Конески преку Дете заспано крај езеро ја враќаат тивката и мистична атмосфера во салата. Но сепак, ја наговестуваат и следната Арс Поетика пренесена од рецитаторот Бранко Атанасов (втора година на ФДУ), која ја буди свеста на присутните и ги подготвува за уште еден хронолошки премин кон следната етапа.

Стари дедо овци пасе, експресивното дело за бас или баритон, мешан хор и симфониски оркестар (напишано на почетокот на 1970-тите) од Томислав Зографски, еден од најзначајните македонски композитори кому со овој концерт ја прославуваме 85-годишнината од раѓањето, претставува мост кон Илинденскиот период. Диригентот Сашо Татарчевски уште еднаш ги водеше Хорот „Драган Шуплевски“ заедно со извонредниот солист Горан Начевски на патување низ композицијата која блика со гордост и патриотизам. „Де е Гоце, де е Јане нашите другари? Знамето ни да развеат низ Македонија,“ здружените гласови ја исполнуваа салата. Солистот говореше, а хорот го поткрепуваа повторувајќи делови од народната мелодија. Крајот на делото смирено обликуван од оркестарот, го заврши ова Илинденско патување.

Битово-социјалните елементи, опеани во Нашинска од Гане Тодоровски, ги отвораат вратите кон еден нов правец. Рецитаторот Бранко Атанасов преку зборовите на поетот порачува: „Колку сме, толку сме, токму сме!“

Насетуваме кулминација, не сме сигурни дали наскоро ќе се случи; но ја очекуваме, се надеваме. На сцената излегуваат младите дами, студенти, полни со жар и младешка енергија. Го започнуваат танцот инспирирани од мистичниот звук на флејтата и ги истакнуваат своите флуиди со лесните движења, како млади нимфи маѓепсани од звукот на кавалот. Сам – Езгија (1997) од Гоце Коларовски, композиторот, професор и декан на Факултетот за музичка уметност во Скопје, кому оваа година ја славиме 60-годишнината од раѓањето, инспириран од можеби една од најубавите фолклорни музички форми – кавалската езгија, го пронаоѓа соодветниот призвук во флејтата, во интерпретација на Јана Каевска (студент од втора година). Заедно со неа, на сцената се наоѓаа и младите „нимфи“: Христина Ангеловска, Марија Ристеска, Ана Марковска, Тања Василевска, Ивана Димкоска, Медина Јусуфовиќ, Меланија Гоцевска, Ева Џингова и Јана Петровска, студенти на програмата за современ танц. Се движат на самата ивица на авансценот, веднаш пред првите пултеви, тука се составуваат во најкомплексни пози и поддршки во симболично подигнување, па се растураат по целата должина на сцената, а публиката е занемена. За оваа минуциозно обмислена танцова композиција се погрижи вонр. проф. д-р Искра Шукарова.

И Љубовна од Гане Тодоровски, ја продолжи претходно споменатата симболика за младост, љубов и жар, движечките сили на самиот универзитет. Јована Спасиќ и Бранко Атанасов, лице в лице, ја изразија моќта на зборот искажан со љубов и внимание, па се чини дека дотогаш од публиката изнудија најсилен аплауз.

И низ краткиот трет став од Техносимф (1997) на Димитрије Бужаровски, ја проследивме истата симболика, но овој пат преку стилски „измиксани“ музички мотиви/семпли изведени од Камерниот оркестар раководен од професорот Борјан Цанев.

Перформансот беше заокружен со избрани фрагменти (декламации, хорови кластери, испишана алеаторика, остри дисонанци, неокласични блокови, сонорни пијанистички камбани, политоналност и канонска имитација) од Ораториумот на Томислав Зографски Похвала Кирилу и Методију (1969). Точно половина век од неговата прва изведба, со што честа да се изведува се чини беше двојно поголема (покрај 85-годишнината од раѓањето на Зографски) и 70-годишнината на Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ симболично го заврши овој свечен настан, исполнет со многу емоции и реминисцентно навраќање кон почетоците и корените на создавањето на старословенската писменост, која претставува и темел врз кој денес чекориме кон освојување на нови хоризонти.

На сцената на Филхармонијата имавме можност да проследиме уште еден настап на врвен музичар со азиско потекло. Тоа беше виолинистката од Јужна Кореја, Сојанг Јун (Soyoung Yoon) школувана на Универзитетите во Сеул, Келн и Цирих (со Захар Брон) и наградувана на врвните меѓународни натпревари по виолина „Јехуди Мењухин“, „Давид Ојстрах“, „Хенрик Виењавски“ итн. Самоуверено и со полни гради таа го изведе Концертот за виолина и оркестар во D-dur од Јоханес Брамс. На програмата се најде и Симфонијата бр. 5 од Ралф Вон Вилијамс, а концертот се одржа под диригентското раководство на Михал Нестерович (Michał Nesterowicz) од Полска, во моментов главен гостин-диригент на Симфонискиот оркестар во Базел и Филхармонијата „Артур Рубинштајн“ во Лоѓ.

Виолинскиот концерт на Брамс e единствен во неговиот творечки опус, а компониран е во 1878 година, посветен на големиот виолинист Јозеф Јоаким, кој бил негов пријател. Изведувачката техника и интерпретацијата на Јун се доживува како нераскинлив дел од нејзиното уметничко битие, и целиот Концерт од почеток до крај беше изведен во еден здив, како една целина. Привидната леснотија со која звучеше секој тон го задржа вниманието на публиката до самиот крај. На лицата на публиката се читаше маѓепсаност и од нејзината убавина. Грациозноста која ја поседуваше, успеваше да ја пренесе врз секој тон, па можеби затоа публиката ја прими со толкаво воодушевување. За овој настап Јун ја користеше виолината Страдивари на Кралот Џорџ III од 1710 година (“King George” Stradivari), а на некои од нејзините светски настапи како за Натпреварот „Хенрик Виењавски“ на кој победува во 2011 година, користи виолина Гвадањини од 1773 година (G.B. Guadagnini ‘ex-Bückeburg’).

Првиот став, сонатното Allegro non tropo, во D-dur направи баланс помеѓу оркестарското и солистичкото музицирање. Оркестарот одлично се надополнуваше на тонот на Јун, а гудачите инспирирани од музиката и појавата на Јун ја следеа и како да го преземаа и продолжуваа нејзиното елегантно движење. Крајот на првиот став беше обележан со впечатливата солистичка каденца која претставува врв на целиот став. Вториот став, Adagio, кој претставува триделна форма, го започна обоата која во првиот дел ја донесува главната мелодија подложена на понатамошно развивање од страна на виолината и оркестарот. Потребно е да се истакне дека оркестарските музичари во овој став се прикажаа одлично, а тоа се почувствува во нивното взаемно дишење и поврзаноста која ја имаа со солистот. На крајот на ставот главната мелодија исполнета од солистот заедно со целиот оркестар прозвучи во умерена динамика за смирен завршеток кој беше подготовка пред финалниот став. Финалниот став со форма на рондо ја врати енергијата во салата и уште еднаш потврди дека инспирирани од добар солист и диригент оркестарските музичари звучат ниво повисоко од вообичаеното.

Настапот на Јун беше пропратен со громогласен аплауз по кој таа ја награди публиката со два биса. На првиот бис го изведе Каприсот бр. 7 оп. 10 “La Cadenza” од Хенрик Виењавски, за веднаш по него, да ја крене публиката на нозе со нестандардното дело Funk The String од руско-германскиот мулти-музичар Алексеј Игудесман (Aleksey Igudesman). Вообичаено виолинистите одбираат „покласични“ дела, но овој виртуозен ефектен бис се покажа како вистински избор за придобивање на симпатиите од публиката.

По паузата следеше Симфонијата бр. 5 од британскиот композитор Ралф Вон Вилијамс. Вон Вилијамс, кој е речиси непознат за нашата публика и ретко изведуван кај нас, е композитор кој во своето творештво брои дела од крупен формат, како опери, балети, симфонии, духовна и камерна музика, и не е сврзан со ниту еден конкретен правец заради различните стилови кои ги употребува при секоја негова композиција. Вон Вилијамс се вбројува во листата на најголемите британски симфоничари, а инспирација црпел од францускиот импресионист и негов (и од него помлад) учител Морис Равел, потоа од англиската народна музика, оттаму и употребата на модални хармонии како надоградување на романтичарската традиција, а многу често се обраќа на гласот, како на пример, вокалните симфонии. Четириставичната Петта симфонија е помеѓу најизведуваните од деветте симфонии на овој композитор. Најзабележително е што во сите четири ставови доминира гудачкиот корпус. Уште во првиот став, Preludio, акцентот ставен на првите виолини и целиот гудачки корпус ja насетува нивната доминација. Иако пишувана во периодот од 1938 до 1943 година, периодот на Втората светска војна, Симфонијата носи сталожено расположение, со моменти на поттиснати чувства и емотивен набој кој се провлекува низ сите четири ставови. Бидејќи Вон Вилијамс ја започнал оваа симфонија во моментот кога ја пишувал својата опера The Pilgrim’s Progress (на која работел речиси 30 години), таа содржи остатоци и музички мотиви од оваа опера, но не е програмска (како што многумина би претпоставиле). Во вториот став, Scherzo (Presto misterioso), оркестрантите имаа можност да ги покажат своите технички способности, па сериозно ја сфатија оваа улога и успешно ја одиграа до крајот на ставот. Третиот став, Romanza (Lento), нè стави во т.н. филмско расположение, со музиката која толку потсетуваше на музиката за филмското платно. Солистичките делници на англискиот рог, по кој следуваа солистички моменти на флејтата, обоата и кларинетот, пропратени со звукот на емотивните виолини претставуваше своевиден врв на симфониското патување. Финалниот став, Passacaglia, прозвуче како заокружување на целиот концерт.

Овој концерт претставуваше одлична можност за запознавање со ретко изведувани дела кај нас, кои се дел од светската музичка сцена, и кои со своето влијание постепено ги шират погледите на нашата домашна публика.

Вердиевиот Реквием зазвучи во салата на Филхармонијата на Северна Македонија на 25 април 2019 година со почеток во 20 часот, во пресрет на прославата на големиот христијански празник Велигден. Овој најпознат и најизведуван реквием во историјата на музиката (одма после Реквиемот во d-moll, К. 626 на Волфганг Амадеус Моцарт) се изведе под водство на Емил Табаков, гостинот диригент од Бугарија. Табаков често соработува со нашата Филхармонија во заеднички изведби кои секогаш наидуваат на позитивен прием кај публиката. За оваа изведба на Реквиемот беше избрана интернационална група солисти составена од Весна Ѓиновска-Илкова – првенка во Националната Опера, професор на Факултетот за музичка уметност во Скопје и една од најдобрите македонски сопрани; Елени Матос – американски мецосопран со грчко потекло, со завидна оперска кариера и освоени дури 34 први места на врвни натпревари по пеење; Дејвид Јунгхон Ким – тенор школуван на Универзитетот во Сеул, кој во досегашната кариера, покрај низа оперски улоги, има и поголем број остварувања на натпревари за пеење во Европа и Јужна Кореја; и во најдлабоката гласовна делница – швајцарскиот бас-баритон со македонско потекло, Милан Силјанов, кој периодов веќе еднаш го проследивме на нашата сцена со рецитал. Величенствените хорски нумери во ова дело ги изведе Хорот на Националната Опера и Балет, подготвен од хор-мајсторот Ѓурѓица Дашиќ.

Реквием е дело со духовна конотација, миса во слава на починатите, со инспирација од богослужбата на Католичката црква, базиран врз духовни напеви на латински текст. Првата идеја и иницијатива на Верди да се создаде вакво дело се должи на неговата желба за достојно одбележување на годишнината од смртта на Џоакино Росини во 1868 година. Верди заедно со уште 12 италијански композитори ги напишале ставовите од Messa per Rossini и ја подготвиле за изведба во 1869 година. Но заради разидувања при подготовката на премиерата, таа не се извела. Веста за смртта на Алесандро Манцони во 1873 година, италијански херој-поет, драматург, писател и пријател на Верди, била причината тој да замине во Париз и таму да го создаде ова капитално дело, користејќи делови од веќе напишаниот став “Libera me”. Messa da Requiem со голем успех ја имала првата изведба во Милано, во катедралната црква Свети Марко на 22 мај 1874 година, на денот на одбележувањето на првата годишнина од смртта на Манцини. Верди бил агностик и често бил нарекуван атеист, но со ова величенствено дело ја изразил големината на загубата на својот пријател, но и загубата за цела Италија.

Реквиемот на Верди денес редовно се изведува на концертните сцени, што беше случај и со оваа изведба на оркестарот на Филхармонијата, солистите и Хорот на Националната Опера и Балет.

Првиот став “Introit; Kyrie” започна во галежен манир донесен во piano pianissimo од групата на виолончелaтa, поткрепен од останатите гудачи на кои што им се надоврза хорот исто во тивка динамика и sotto voce. После првото претставување на хорот, солистот Јунгхон Ким се појави со чист продорен тенорски глас на кој одлично се надоврза гласот на Силјанов, кој во текот на целиот став даваше цврсти темели во изведбата. Машките гласови направија вовед кон сопранот и мецосопранот за понатаму солистите, хорот и оркестарот да се спојат во взаемна хармонија.

Најексплозивниот втор став “Dies Irae”, кој се состои од 10 дела (Dies irae, Tuba mirum, Mors stupebit, Liber scriptus, Quid sum miser, Rex tremendae, Recordare, Ingemisco, Confutatis Maledictis, Lacrymosa) го започнаа оркестарот и хорот во forte fortissimo динамика со налети на мошне виртуозни делници во оркестарот, кој покажа соединетост и увежбаност во својата изведба. Потоа следеше Tuba mirum, со почетната најава на трубите која се развиваше до потресна кулминација во која што се вклучи и хорот. Во третиот дел, Mors stupebit, како солист се јави бас-баритонот Силјанов адекватно и прецизно пратен од страна на оркестарот во тивка динамика која што овозможи целосно негово истакнување. При крајот на делот, Силјанов завладеа со публиката во салата со емотивно испеаниот збор mors кој што се повторува. Во делот што следи, Liber scriptus, ни се прикажа мецосопранот Матос, која што во текот на целиот Реквием во себе носеше силна емоција, иако на моменти се чинеше како нејзиниот глас да се губи во целиот ансамбл, односно да биде потивка од останатите солисти. Во деловите Quid sum miser и Rex tremendae брилираше сопранот Весна Ѓиновска-Илкова со својот карактеристичен драмски глас, кој одлично се вклопуваше со останатите солисти, водејќи ја главната мелодиска линија со изострена интонација до високото c (salva me). Делот Ingemisco беше во сјајот на ариозото на тенорот со извонредна интонација и гласовна спремност, но пропратени со еден вид механичка емоција. Вториот став заврши со Lacrymosa каде што Елени Матос со емотивна вознемиреност ги отпеа стиховите кои што го понесоа и Силјанов да врати со иста емоција, која пак понатаму се пренесе и на останатите солисти. Хорот и оркестарот во овој дел доследно го следеа квартетот солисти овозможувајќи им ја главната улога доверена со замислата на композиторот.

Во третиот став “Offertorio” кој се состои од деловите Domine Jesu Christe и Hostias, главниот збор беше даден на солистите кои ги испреплетуваа своите гласовни бои доловувајќи ја музиката на Верди. Особено дојде до израз вклопувањето на гласот на Ѓиновска со гласот на Матос, а крајниот производ беше топла боја која што даваше ефект на сплотеност и соединетост.

Во ставот “Sanctus” хорот се пoдели на два дела, односно во осум гласови, заради изведбата на фугата со две теми, што на почетокот беше најавена со фанфарски звуци од лимените дувачи. Кога зборуваме за целосната слика на хорот потребно е да го истакнеме нивното точно интонирање и мошне добро следење на диригентот Табаков, но во нивната изведба на моменти се чувствуваше непожелното издвојување и истакнување на одредени гласови, особено во сопраните, со што се губеше ефектот на хорот како целина. Гласовната воедначеност како императив во хорското музицирање и едно од главните барања на уметничкото исполнување во оваа изведба не беше во целост испочитувано. Дикцијата и изговорот на стиховите од Реквиемот беа добро артикулирани, но понекогаш недостасуваше усогласеност во дикцијата и изговорот на латинскиот текст (на пример, зборот Requiem, почетниот збор во молитвата Requiem aeternam dona eis, Domine/Вечен покој дај Господи, беше многупати изговорен на различен начин и со различен нагласок, односно не се следеше изговорот на солистите). Освен тоа, вклучениот голем број хористи во изведбата на Реквиемот предизвика вртењето на страниците од партитурата некогаш да изгледа како да е дел од композицијата; создадениот шум беше пресилен и на моменти пречеше.

“Agnus Dei”, петтиот став од Реквиемот започна со сопранот и мецосопранот а капела. Во овој став се потврди сигурноста во интонацијата на солистките кои што ја донесоа едноставната и возвишена лирска мелодија во емотивен и придушен манир кој посебно ја допре публиката. Ставот е во дурски тоналитет, во овој случај најсветлиот C-dur, кој во врвната изведба звучеше потресно и крајно емотивно. Солистките пееја во паралелни октави со концентрирано следење, усогласени и во мелодиските украси. Донесувањето на кантилената унисоно и химнично е препознатлив оперски манир на Верди, а во овој случај тој прави алузија на средновековното монодиско пеење. Мелодијата понатаму беше повторена во хорот и оркестарот, кои во натамошниот развој на ставот подеднакво придонесуваа за доловување на нежноста во звукот.

Следниот став “Lux Aeterna” ни долови терцет во коj мецосопранот, тенорот и бас-баритонот се надополнуваа, мелодијата се префрлаше од еден во друг глас, а на крајот гласовите се споија како да се претопени еден во друг. Во овој дел Силјанов со секогаш прецизна артикулација и дикција, обоена во неговиот чист, карактеристичен бас-баритонски глас, повторно даваше цврста подлога во целиот став.

Последниот став “Libera me” е разделен на четири отсеци (Libera me, Dies Irae, Requiem aeternam и повторно Libera me). Во првото Libera me сопранот се јави со потресно молење означено со ознаката senza misura што `и дава слобода во интерпретацијата. Декламацијата подоцна се пренесe и на хорот, но во потивка динамичка експресија. Во овој став особено се истакна оперскиот манир во кој што е напишанo целото дело, со своевидно „воскреснување“ и обединување на главните тематски материјали од предходните ставови, и вклучување на монументална, интонациски и модулативно посебно сложена хорска фуга во завршното Libera me (првата тема од “Sanctus” и темата на ова фуга се поставени инверзно). Концертот заврши траурно во сплотена тивка динамика донесена од страна на целиот изведувачки состав.

Диригентот Емил Табаков диригираше без користење на партитура пред себе, со што покажа со каква енергија и длабочина ги разработил седумте става од композицијата. Диригирајќи напамет, комплетно се внесе во изведбата и успеа мајсторски да го води големиот изведувачки состав низ комплексното дело, полно со контрасни ставови, со многу финеси и значења; ова беше ретка можност да се следи секој негов потег и точно давање на секој знак на сите музичари вклучени во изведбата.

Филхармонијата со изведбата на Реквиемот на Верди ни подари достоен уметнички чин, а публиката имаше можност да проследи концерт во кој што прозвучи дело кое што во себе носи длабока емотивност со духовна конотација испреплетена во размислувањата и оперските естетски начела на композиторскиот јазик на Верди.

Младите ентузијасти од Камерниот оркестар „Солисти на ФМУ“ одржаа концерт во Камерната сала на Филхармонијата на РСМ на 23 април 2019 година со почеток во 20 часот. Концертот беше раководен од маестро Борјан Цанев, професор на Факултетот за музичка уметност во Скопје, воедно и водач на оркестарот. Оркестарот е основан во 1999 година по иницијатива на Велко Тодевски, долгогодишен професор по контрабас на ФМУ, како сцена за стекнување искуства и усовршување на идните изведувачи инструменталисти во камерниот израз, истовремено и како понуда за збогатување на образовната програма на ФМУ. Камерниот оркестар „Солисти на ФМУ“ од тогаш континуирано остварува настапи со студентите од гудачкиот оддел од Факултетот за музичка уметност во Скопје во рамките на годишните концерти, како и во одбележувањето на други пригоди.

Увертира во концертот беше изведбата на Дивертименто К. V. 136 во D-dur од Волфганг Амадеус Моцарт, напишано во 1772 година, во младешките години на композиторот поминати во Салцбург. Делото се вбројува во циклус со уште две дивертименти (К. V. 137 во B-dur и К. V. 138 во F-dur) кои што Моцарт ги пишувал како пригодна музика која што се изведувала на тогашните забави, најчесто на отворен простор, со камерен оркестар, со помал број изведувачи. Оркестарот „Солисти на ФМУ“ ги изведе трите става (Allegro, Andante и Presto) во генерално побавни темпа од зададените, но тоа воопшто не влијаеше на позитивниот впечаток од изведбата на младите музичари. Впечатливо беше взаемното следење на првите и вторите виолини во делниците што се надоврзуваат една на друга создавајќи една компактна целина на делото.

Како прв солист на вечерта се претстави Илза Бафтиари Балата на виола, студент во класата на проф. Фросина Балова, со изведба на Еврејска суита (Suite Hébraïque) oд 1950 година на Ернeст Блох. Делото може да се најде и во изведба на виолина заедно со оркестар или само на пијано. Базирано e на мотиви од еврејската музика, сo симулaции на звукот на традиционалниот инструмент во еврејската култура – шофар. Бафтиари со прецизност и сигурност нè водеше низ музиката на Блох, истакнувајќи ги во првиот став карактеристичните фрагменти од молитвата Ne’ilah со една емотивна набиеност. Младата виолистка се претстави со фокусирана емоција и чист интонативен израз. Многу поретко се среќаваме со концерти каде што главниот музички израз го има виолата како инструмент, така што секогаш ефектот e позитивен кога на публиката `и се прикажува виолата во нејзиниот уникатен израз.

Ени Вучидолова на виолина, студент во класата на проф. Олег Кондратенко, се претстави со изведба на „Зима“ (“Invierno Porteño”) од Годишните времиња во Буенос Аирес (Cuatro Estaciones Porteñas) на Астор Пјацола, напишани во периодот 1965–1970 година, во ритамот на тангото. Tранскрипцијата за виолина и гудачки оркестар на Леонид Десјатников e направена во 1990-тите за концертите на Гидон Кремер, и во неа се појавуваат цитати и референци кон (европските) Годишни времиња на Вивалди, со што делото е подигнатo на едно поинакво уметничко ниво. Ставот „Зима“ го почна оркестарот со мал вовед во тивка динамика кој водеше кон експлозивното прво јавување на виолината. Ова е едно мошне интересно дело во кое што оркестарот фокусирано го следи солистот и начинот на фразирање, затоа што солистот е во преден план и ja има слободата да си игра со темпото додека ги изведува брзите и нагласено ритмизирани пасажи. Сликата на „зима во Аргентина“ `и беше доловена на публиката со изведбата на Вучидолова која технички и естетски ја имаше усвоено композицијата и мошне лесно преминуваше од една емотивна состојба во друга, со нежност во изразено мелодиските делови и темпераментност во брзите, играјќи си со динамичкиот и артикулацискиот план на делото, доловувајќи го ритмичкиот импулс и прикажувајќи ги различните виолински техники кои ја прават оваа транскрипција посебно атрактивна. Солистката влегуваше во визуелен и звучен дијалог со концерт мајсторот и виолончелото кое се јавува во овој став со свое соло, како надопoлнa на солистот на виолина. Да напоменеме дека концерт мајсторот Димитар Михајловски и водачот на виолончелата Маја Михајловска се дипломирани во класите на проф. Љубиша Кировски и проф. Живко Фирфов и од неодамна се дел од оркестарот на Филхармонијата на РСМ. Виолончелистката Михајловска со својата занесена изведба, и постојано будниот и расположен концерт мајстор Михајловски заслужуваат подеднакви пофалби за техничката и емотивна изведба на своите делници во севкупниот ангажман на концертот.

Публиката беше задржана во емотивната атмосфера со настапот на Андреј Ѓорѓевски на виолина, студент во класата на проф. Владимир Костов, со изведбата на „Сеќавања“ од музиката за филмот Шиндлеровата листа од американскиот композитор на филмска музика Џон Вилијамс. Музиката за филмот е напишана во 1993 година и оттогаш многу често се изведувани одредени парчиња како солистички композиции, особено на виолина. Публиката слушаше изведба на делото во оркестрација на диригентот на концертот, Борјан Цанев. Ѓорѓевски, иако на моменти звучно покриен од страна на оркестарот, се наметна со емотивниот пристап кон делото кое што својата кулминација ја достигна на самиот крај со појавата на познатата музичка тема од филмот во која што се претопи целата емоција на солистот во тивка динамика.

Концертот продолжи со Серенада за гудачи оп. 20 во e-moll од 1892 година на англискиот композитор Едвард Елгар. Камерниот оркестар ги изведе сите три ставa (Allegro piacevolе, Larghetto и Allegretto) надополнувајќи ја позитивната атмосфера иницирана од страна на диригентот, кој во текот на целиот концерт зрачеше со задоволство и гордост на своите студенти. Виолите сигурно го почнаа првиот став во 6/8 такт со прикажување на карактеристичниот мотив кој подоцна се претопува во звукот на останатите инструменти и повторно се јавува како еден контраст помеѓу делницата на виолите и останатиот дел од оркестарот. Во вториот став се издвоија вторите виолини кои што имаат прилично комплексна делница, која што мошне нежно и прецизно се надоврзува на водечката линија на првите виолини. Ставот преовладува со ситни динамички нијансирања кои што вешто беа алудирани од страна на диригентот.

Последните солисти за вечерта беа Диана Мирчевска и Марија Јанчулеска на виолина, студентки во класата на проф. Љубиша Кировски. Се изведе уште една композиција од Пјацола – Обливион. Оваа композиција е напишана во 1982 година, и можат да се најдат изведби за различни инструменти меѓу кои хармоника, виолина и виола со камерен оркестар, обоа и оркестар, клезмер кларинет и оркестар или две виолини со камерен оркестар. Познатиот композитор на тангото го напишал ова дело базирајќи го на чиста танго музика без мешање на други музички стилови, бидејќи многу често знаел да вклучи џез карактеристики или нишки од современата популарна музика во своите дела, развивајќи го стилот танго нуево. Уште од првите тактови отсвирени од страна на оркестарот, публиката се внесе во меланхоличната емотивно набиена атмосфера која што беше вовед за виолината на Диана Мирчевска. Мирчевска нежно и кршливо ја започна својата делница, што на моменти се чинеше дека преминува во премногу piano динамика, но сето тоа само придонесе за нејзината експресија и вадење на вистинската емоција. Главната тема вториот пат ја започна Јанчулеска која што ја однесе композицијата на уште повисоко емотивно ниво пропратено со чист интонативен израз. Очигледно беше одличното фунционирање и надополнување на двете виолинистки на сцена, соодветно поткрепени од оркестарот кој прецизно ги збогатуваше во потивка динамика и им остави да ја донесат главната мелодиска линија на композицијата до полн израз.

После Пјацола и експресивната изведба на двете виолинистки, диригентот Цанев презентираше како овој оркестар може да свири и без гудала. Концертот заврши со изведбата на вториот став „Пицикато“ (Playful Pizzicato) од Едноставна симфонија oп. 4 на Бенџамин Бритн. Ставот се базира на две теми кои Бритн ги напишал многу млад, и како што кажува насловот, се карактеризираат со игрива структура изведена само со употреба на избраната техника. Младите ентузијасти го изведоа делото во еден здив, а кулминацијата ја донесе изведбата на средишниот дел на ставот, каде што виолончелата и контрабасот се јавија со техниката на влечење на жиците, како еден вид strumming на гитара.

За крај на нашите впечатоци од концертот, маестро Цанев успеал да ангажира еден мошне солиден тим, неговиот префинет допир во сè што e негова активност дојде до израз и во неговата работа со оваа генерација студенти. Во Камерната сала на Филхармонијата овој оркестар прозвучи со еден мек и култивиран тон. Диригентот Цанев заедно со студентите од гудачкиот оддел на ФМУ и професорите по гудачки инструменти, и самите концертни изведувачи, презентираа програма прилагодена на вкусовите и преференциите на новите генерации музичари, кои очигледно дека менуваат и редефинираат што треба да се најде како доминантна програма за концерт за гудачки оркестар. Солистите на вечерта, Вучидолова, Ѓорѓески, Мирчевска и Јанчулеска своите изведби ги донесоа од нивните места во оркестарот со што ја подвлекоа компактноста на камерниот музички израз. Публиката со аплауз ја награди нивната интерпретација која е на патот на освојување на концертните сцени.

Емотивна и интимна атмосфера овозможена од звуци на прекрасна музика ја исполни Камерната сала на Филхармонијата на концертот одржан на 22 април 2019 година во 20 часот. Нашата публика имаше ретка можност да ужива во камерното музицирање на двајца реномирани млади уметници – Милан Силјанов, бас-баритон со македонско потекло, кој живее во Швајцарија, и пијанистката Нино Чохонелидзе од Тбилиси, Грузија.

Станува збор за рециталско дуо со богато меѓународно искуство, голем број настапи во европските центри и освоени награди и признанија на врвни натпревари за соло рецитали и лидови, меѓу кои престижната прва награда на натпреварот за пејачи и пијанисти до 33 години во Вигмор Хол во Лондон (Wigmore Hall/Kohn Foundation International Song Competition) во 2015 година. Со подеднаков интензитет тие ги градат и своите поединечни кариери. Силјанов е подеднакво успешен оперски и концертен солист. Своето образование го започнал на Високата школа за уметности во Цирих, а понатаму се надоградувал во областа на оперското пеење во Школата за музика и драма „Гилдхол“ (Guildhall School of Music & Drama) во Лондон. Денес тој е солист во Баварската државна опера во Минхен и соработува со врвни диригентски имиња. За густината на неговите настапи доволно говори тоа што Силјанов истата оваа седмица е солист во Вердиевиот Реквием кој ќе се изведе на нашата сцена. Нино Чохонелидзе е префинет музичар која исто така зад себе има врвно образование кое `и овозможило понатаму да настапува како соло пијанист, камерен музичар и пијано соработник особено на вокални изведувачи. Дипломирала пијано во својот роден град, а со титулата магистер се стекнала на Универзитетот за уметности во Цирих.

Вечерта посветена на уметничката соло песна започна со изведба на вокалниот циклус Љубовта на поетот (Dichterliebe), оп. 48 од Роберт Шуман. Делото е напишано во 1840 година, и редовно е присутно на репертоарот на вокалните изведувачи. Се базира на поеми напишани од германскиот поет Хајнрих Хајне, дел од неговата збирка Лирско интермецо. Композиторот го создал делото во момент од животот кога бил разделен од својата љубов, пијанистката и композиторка Клара Шуман. Силјанов и Чохонелидзе го изведоа целиот циклус составен од 16 лидови испреплетени со различни емоции во кои што преовладува љубовта. Циклусот започнува со песната “Im wunderschönen Monat Mai” (Во прекрасниот месец мај), а публиката уште со првите нежни тактови на пијаното, во piano динамика, беше заробена во интимната атмосфера, и се чинеше како никој да не испушти здив сè до почнувањето на солистот. Беше фасцинатно да се следи секоја следна песна со своја мала приказна, секоја надоврзана на другата, во различен тоналитет, и со поинакви артикулациски и динамички финеси. Двајцата музичари ни го доловија циклусот со почитување на сите ознаки на композиторот, а истовремено во целата приказна доловија своја уникатна и искрена емоција. Кулминацијата на целиот циклус се почувствува во изведбата на седмата песна “Ich grolle nicht”, во која што поетот ни прикажува љубовен јад исполнет со лутина, експресивно изразен преку музиката на Шуман и тоа во навидум светол тоналитет C-dur. Особено дојдоа до израз деловите кои што во партитурата се означени со ritardando, и токму во тие делови со забавување на темпото се фокусира целата емоција на песната која што понатаму експресивно продолжува. Потребно е да се спомене и динамичкото нијансирање на солистот Силјанов, особено на еден тон кој што „лежи“ два такта, се разбира помогнат од страна на взаемното следење со пијанистката Чохонелидзе. Циклусот завршува со чувства од разочараност и тага по една љубов со последната песна “Die alten, bosen Lider” (Старите песни полни со гнев). Oва е можеби и најсложената песна во циклусот, проткаена со богат хармонски јазик, менување на темпа и низа модулации низ тоналитети со повеќе предзнаци, почнувајќи од основниот тоналитет cis-moll, па преку gis-moll и fis-moll, сè до последниот дел на песната во Des-dur тоналитет каде што почнува кратка кода доловена од пијанистката во piano динамика.

Вториот дел од концертот започна со Let us garlands bring оп. 18 од англискиот композитор Џералд Финзи, на стихови од најголемиот поет на сите времиња Вилијам Шекспир. Ова дело е циклус песни за баритон и пијано или гудачки оркестар, напишани во периодот помеѓу 1929 и 1942 година. Составен е од пет соло песни (“Come Away, Come Away, Death”, “Who is Silvia?”, “Fear No More Heat o’the Sun”, “O Mistress Mine” и последната, “It was a Lover and His Lass”, на стихови од комедијата Како што милувате). Преку изведбата на Силјанов беше доловен посебниот карактер на секоја од песните. Потребно е да се стави акцент на перфектната артикулација и дикција при звучењето на секој испеан англиски збор, што придонесе публиката да ужива и во текстуалниот дел, а не само во музичкиот.

После стиховите на германски и англиски јазик, следеа песни отпеани на француски јазик во изведбата на Дон Кихот и Дулчинеа (Don Quichotte à Dulcinée) од Морис Равел. Циклусот од три песни (“Chanson Romanesque”, “Chanson epique” и “Chanson a boire”) е компониран во периодот 1932/33 година, на текст од либретистот Пол Моран, инспириран од книжевното дело на Мигел де Сервантес. Равел со ова дело нè води низ три различни танци почнувајќи од guajira/гуариха (Куба), zortziko/зорцико (Баскија) и jotа/хота (Шпанија). Во третата песна “Chanson a boire”, дојдоа до израз актерските способности на Силјанов кој што ја играше улогата на опиениот Дон Кихот, пратен од програмската делница на пијаното во која се доловуваат звуци на отворање на пенливо вино.

Со последното дело на програмата Отпловена Русија (Отчалившая Русь) од Георгиј Свиридов, на стихови на Сергеј Есенин, имавме можност да слушнеме две песни од циклусот («Осень»/„Есен“ и «О родина, счастливый и неисходный час!»/„О, татковино, среќен и вечен час“). Иако е композитор кој главно компонира во неоромантичен лирски стил, во вокалното творештво Свиридов се инспирира од пеењето во Руската Православна црква, на овој настап пренесено преку гласот на Силјанов посебно во првата песна. Секој негов здив беше вешто пратен од пијаното на Чохонелидзе која што ја создаваше целата духовна атмосфера на песната со постепено динамичко нијансирање. Песните со својот смирен, но истовремено и драмски карактер го заокружија целиот концерт во сериозна атмосфера.

Најпрво беа овациите на публиката. Потоа пијанистката го отсвири препознатливиот вовед во кој се насетуваат почетните тактови на Финалето на Симфонијата бр. 6, „Патетична“, оп. 74, во h-moll од Чајковски. На оваа основа се надоврза полниот обликуван глас на Силјанов со „Марика мома убава“ (оп. 126). Напишана во последните години од животот на композиторот, оваа соло песна на Томислав Зографски претставува омаж за Чајковски чудесно испреплетен со истоимената македонска народна песна. Веројатно не ни можеше да има подобар начин како уметниците да ја заокружат прошетката низ различни поезии испеани на различни јазици.

Во средата (17 април 2019 година) во 20 часот во Камерната сала на Филхармонијата на РСМ се одржа концерт на Камерниот оркестар „Скопски солисти“ со наслов „Концертен контрабас“. Уметнички раководител и основач на оркестарот е познатиот македонски обоист и професор Васил Атанасов. Водењето на оркестарот беше препуштено на диригентката Бисера Чадловска, а како солист на вечерта на контрабас настапи Драган Трајковски. Трајковски е еден од најталентираните контрабасисти од Македонија, студирал на Факултетот за музичка уметност во Скопје, потоа на Високата школа за музика во Келн, денес е контрабасист во Симфонискиот оркестар во Инсбрук (Tiroler Symphonieorchester Innsbruck), Австрија, каде редовно настапува и како џез музичар. Чадловска е водечки и носечки диригент на македонската музичка сцена, долгогодишен диригент во Националната опера и балет, и во моментов е уметнички раководител на Операта.

Публиката имаше можност да присуствува на концерт во кој преовладуваа изведби на познати дела во историјата на музиката, но и несекојдневен репертоар испреплетен со различни стилови, а освен тоа концертот донесе и уште една премиера на дело на македонски автор. Во изведбата на Камерниот оркестар константно се чувствуваше една несигурност особено во полето на интонацијата, но и во взаемното музицирање на инструменталистите. Тоа можеби е резултат на пребрзата подготовка на програмата или пак на недоволното познавање на музичарите меѓусебно.

Концертот започна во духот на италијанскиот барок, најпрво со творештво на композиторот Арканџело Корели. Иако не беше прецизно наведено во програмата за публиката, потребно е да се истакне дека се изведоа три става од Сонатите за виолина на Корели, оп. 5: Сарабанда (Sarabande), која што е трет став од Сонатата за виолина, бр. 7 во d-moll, потоа Жига (Gigue), втор став од Сонатата за виолина, бр. 9 во a-moll, и Бадинери (Badinerie), четврт став од Сонатата за виолина, бр. 11 во E-dur. Овие ставови од различни сонати на Корели беа изведени како споен циклус направен од страна на виолинистот, диригент и композитор Еторе Пинели (Ettore Pinelli, 1843–1915). Сарабандата со својот бавен, достоинствен карактер носи елегичен звук пропратен со голем емотивен набој кој за почеток на изведбата не беше донесен од страна на оркестарот. Лебдеше несигурност во воздухот која оневозможи да се истакне посакуваната емоција. Со вториот и третиот став оркестарот успеа да нè внесе во една позитивна атмосфера својствена на Жигата и Бадинери кои ги имаат игривоста, шеговитоста и живоста во својот карактер, и да нè подготви за следното дело, исто од барокен мајстор, Антонио Вивалди.

Се изведе неговата Увертира (Sinfonia) за гудачи во C-dur, RV. 116, со распоред на ставовите – брз, бавен и повторно брз став, карактеристично за италијанските увертири. Концертите кои вклучуваат дела од барокните мајстори секогаш треба да бидат забележани, зашто станува збор за репертоар кој не е многу често изведуван кај нас. Во изведбата на барокните композиции потребно е да се пристапи од еден друг агол што ќе опфати доловување на овој стил со сета негова сигурност во звукот и моторичноста, техничка подготвеност, интонативна изостреност и целосно увежбување на делниците на гудачкиот оркестар за да се дојде до ефект на взаемно дишење и почнување на фразите во ист момент.

Концертот не продолжи по започнатиот временски редослед на композициите, туку нè однесе во романтизмот со изведба на вториот став, Andante cantabile од Гудачкиот квартет бр. 1, оп. 11, во D-dur, на Петар Илич Чајковски. Заради убавината на овој став и впечатокот кој го оставил уште при прватa изведба на Квартетот во 1871 година, Чајковски подоцна направил повеќе оркестрации, меѓу кои и за гудачки оркестар во 1881 година. Главен столб на ставот е карактеристичната тема која се базира на народна песна од областа Каменка во Русија која што Чајковски ја слушнал во детството, а подоцна му станала инспирација за компонирање на овој мошне меланхоличен став полн со копнеж кон минатото. Диригентката Бисера Чадловска со очигледен емотивен пристап го водеше оркестарот низ музиката на Чајковски како едно смирување на атмосферата и вовед кон настапот на солистот на контрабас.

Солистот на вечерта Драган Трајковски премиерно го изведе делото на својот татко Љупчо Трајковски-Фис, Концертот за контрабас и гудачки оркестар со наслов Inspiration. Концертот се покажа како еден хибрид на различни стилови споени во едно парче. Солистот настапи на контрабас oд фирмата Pöllmann, специјален орнаментиран модел Salzburg, со карактеристична изрезбарена глава на лав наместо полжав на горниот дел од инструментот, налик на орнаментите што се користеле во изработките на виола да гамба. Трите става на делото беа изведени како во еден здив, а солистот покажа исклучителна техничка подготвеност пропратена со чист продорен тон.

Последното изведено дело за вечерта беше Симфонијата бр. 45, „Проштална“, во fis-moll на Јозеф Хајдн. За изведбата на оваа симфонија на камерниот гудачки оркестар му се придружија две хорни и две обои (во изворниот состав предвиден е и фагот). Првиот став е брз и тензичен, a тензијата ја зголемува и изборот на тоналитет кој што не бил многу често употребуван во XVIII век. Вториот став е бавен, во 3/8 такт, во сонатна форма, и се карактеризира со повторувачки мотив кој што се јавува во виолините. Во овој став дојдоа до израз обоите со својот чист тон, а беа придружувани од страна на хорните кои несигурно ги почнуваа своите делници. Во третиот став недостасуваше поголемо динамичко нијансирање за посилно да се подвлече грациозниот, елегантен карактер на менуетот. Особено треба да се внимава на деловите кога на гудачкиот оркестар му се придружуваат дувачите и од тивка piano динамика се преминува во forte. Во овој став голем удел имаат и хорните кои што сè уште беа пропратени од истата несигурност што се почувствува и во претходниот став. Финалето е во виорно Presto темпо во основниот тоналитет и се карактеризира со ритмичка напнатост постигната меѓудругото и со користење на техниката bariolage, што од друга страна придонесе и за игра со темброт на оркестарот. Ставот завршува со кода во бавно темпо каде што до крајот на делото изведувачите се простуваат со публиката и еден по еден излегуваат од сцената, сè додека не останат само две виолини за да ги отсвират последните завршни тактови на Симфонијата con sordino, во pianissimo.

На крајот, останува само уште потсетувањето на приказната за продолжениот престој на принцот Миклош во дворецот Естерхаза во ноември 1772 година, апелот на дворскиот оркестар за заминување дома, и досетливиот капелмајстор Хајдн.

Во петокот, на 5 април 2019 година, во Камерната сала на Филхармонијата имавме ретка можност да присуствуваме на целовечерен рецитал на пијано на гостинот со интернационална кариера Хају Жанг (Haiou Zhang / Zhang Hai’ou) од Кина. За пијанистот Хају Жанг нашата музичка јавност беше информирана пред неколку месеци, кога тој настапи како солист во Концертот за пијано и оркестар бр. 1 во b-moll од Петар Илич Чајковски под диригентство на Јерухам Шаровски од Израел, на турнејата на Филхармонијата во Кина. Беа одржани седум заеднички концерти во исто толку концертни сали и градови на оваа најнаселена земја во светот (Хохот, Таијуан, Тангшан, Женгжу, Хенгшуи, Хефеи и Донгуан), во интензивен период од 10 дена на преминот од старата во новата (европска) година, со пропатувани илјадници возбудливи километри по копнен и воздушен пат. Деби-рециталот во Скопје беше плод на успешната соработка на уметниците кои говорат со универзалниот јазик на музиката и изразена взаемна благодарност помеѓу Хају Жанг и Филхармонијата.

На репертоарот таа вечер се најдоа дела од три епохи кои хронолошки следеа, класицизам, романтизам и импресионизам. Преку нив Хају Жанг го прикажа својот поглед кон интерпретацијата на делата и истите ги изведе на мошне нестандарден начин.

Иако во програмата беа поставени со обратен редослед, рециталот започна со Сонатата за пијано бр. 21 оп. 53 во C-dur, „Валдштајн“, од Лудвиг ван Бетовен, која беше изведена брзо, енергично и прецизно. Adagio molto донесе едно поинакво расположение, смиреност и одмереност во звукот. Хају Жанг врз секој тон стапнуваше самоуверено, како целата енергија да ја насочува кон него. Rondo, како реминисценција на првиот став (Allegro con brio), повторно ја врати главната тема на сонатата и ведриот дух во салата, потсетувајќи дека солистот музицира пред сè за да воспостави контакт и разбирање со публиката.

Второто дело од доцнокласичниот период повторно беше соната за пијано од Бетовен од неговите последни опуси, Сонатата бр. 30 оп. 109 во E-dur. Се чини дека при изборот на темпото за оваа соната солистот отишол понапред, па низ сонатата не го чувствувавме вообичаеното „дишење“, толку потребно при изведбата на едно вакво дело.

По кратката пауза, ова несекојдневно патување продолжи во нов стил, овој пат низ блокот дела од Фредерик Шопен. Прво во овој дел на програмата се најде денес можеби најизведуваното Ноктурно во cis-moll, напишано во 1830 година, а објавено во постхумниот опус на композиторот, во 1870 година. Ова Ноктурно со својата тага како да ја маѓепсува публиката со секоја негова изведба, па пијанистите на светските сцени често го исполнуваат на своите солистички рецитали или како бис на концертите. Хају Жанг го изведе делото во еден невообичаен манир, со рубато на подолгите надолни пасажи во десната рака и контрастна динамика, и бидејќи слободата во играње со динамичкиот план и темпото е препознатлива алатка на романтизмот, не бевме изненадени од ваквата слободна интерпретација.

Следеше нежниот ситно дождлив Прелудиум бр. 15 оп. 28 во Des-dur, воедно и најдолгиот од 24-те Прелудиуми на Шопен, чија задача беше да го разложи густиот набој на емоции што се почувствува при слушањето на второто грациозно и во ритам на валс ноктурно кое следеше на програмата, Ноктурното бр. 2 оп. 9 во Es-dur.

Импресионистичкиот блок започна со прелудиумот „Бријер“ (Bruyères) од втората книга Прелудиуми од Клод Дебиси, на кој се надоврза „Девојката со ленена коса“ (La fille aux cheveux de lin), осмиот прелудиум од првата книга, кој носи едноставност, топлина и лиричност во изведбата. Во двата прелудиума преовладува пентатоничната скала која комбинирана со дијатонските хармонии и модалните каденци придонесува за своевиден фолклорен призвук. Блокот композиции од Дебиси беше заокружен со Етидата бр. 11 (Étude pour les arpèges composés) која се смета за едно од неговите доцни ремек-дела, компонирана 1915 година. Со ова дело Хају Жанг уште еднаш ја демонстрираше својата техничка подготвеност и владеењето со ритамот, импресионистички боејќи низ клавијатурата преку пасажите. Преку оваа своевидна увертира ја насетивме енергијата која следеше во финалето и врвот на рециталот.

La Valse од Морил Равел, едно од најмаркантните симфониски дела во поглед на мајсторството на распишување на оркестарската партитура, создадено во 1920 година, го наоѓа својот пат на концертната сцена и преку транскрипцијата за пијано направена од самиот Равел. Како бисер на рециталот, ова дело, поретко изведувано на нашата сцена, во изведбата на Хају Жанг прозвуче како танц помеѓу пијаното и солистот.

Крајот на концертот разбирливо беше награден со голем аплауз, а Хају Жанг ја почести публиката со изведување на два биса, „Лебедот“ (Le cygne) од Карневалот на животните од Камиј Сен-Санс во транскрипцијата за пијано на Леополд Годовски, и композицијата Реката Лиујанг (Liu Yang He) од кинескиот композитор Ванг Јијанжонг (Wang Jianzhong), базирана на истоимената кинеска традиционална песна разработена во импресионистички манир со виртуозни фигурации, арпеџа и пасажи, која побуди носталгија и воздишки кај азискиот дел од публиката.

Салата беше исполнета речиси до последното место, а веќе неколку дена пред концертот се бараше место повеќе за да се доживее ова стилски хронолошко и музички несекојдневно патување во кое нè поведе Хају Жанг, и кое заврши со успех и овации.

P.S.

Рециталот на Хају Жанг одржан во Скопје, насловен “Fingerprints Recital”, беше поврзан со неговиот CD-албум Fingerprints издаден во 2017 година, а на програмата на рециталот се најдоа дури четири дела од албумот. Со изборот на програмата, пред сè заради делото од кинескиот автор Ванг, Хају Жанг се обидува да остави свој отпечаток во музичката историја, промовирајќи космополитизам и ширење на својата култура насекаде во светот.

Преку изведбите на делото Реката Лиујанг, тој истакнува дека неговата цел е да ја претстави кинеската музика пред што поразлична публика. Фактот што во публиката имаше гости од азиско потекло придонесе ова домашно дело од Кина да ја омекне атмосферата во салата, а инстантниот одговор од публиката беше неизбежен.

За концептот на рециталот, самиот Хају Жанг вели дека репертоарот беше поделен во две дијаметрално спротивни компоненти, интензивен прв дел и légère втор дел, меѓудругото и со композиции во кои Дебиси користи азиски музички елементи. Првата половина од рециталот беше посветена на Бетовен, чие творештво го изведува со посебно задоволство, а покрај ова ја има во предвид и 250-годишнината од раѓањето на Бетовен која се ближи во 2020 година, па тој со своите рецитали сака да ја започне прославата малку порано.

Во вторникот, на 2 април 2019 година, со почеток во 19:30 часот, на сцената на Македонската филхармонија се одржа концерт на Дувачкиот оркестар при Конзерваториумот за музика и балет во Љубљана, Словенија, (Pihalni orkester, OE Glasbena šola Konservatorija za glasbo in balet Ljubljana). Нивниот настап, најпрво инициран од страна на наставниците од Факултетот за музичка уметност при Универзитетот „Св. Кирил и Методиј“ во Скопје и Вишата балетска школа при Конзерваториумот за музика и балет во Љубљана кои соработуваа во рамките на програмата за размена на наставен кадар Еразмус+, организациски беше помогнат од страна на Државниот музичко-балетски училишен центар „Илија Николовски-Луј“ во Скопје. Овој концерт беше дел од балканската концертна мини-турнеја на учениците од Дувачкиот оркестар, која што ги опфати градовите Белград (29 март), Солун (31 март), Волос (1 април) и Скопје.

Како водач и диригент на оркестарот се претстави професорот Андреј Зупан кој е и истакнат словенeчки кларинетист. Концертот започна со Празничната увертира оп. 96 во A-dur на Дмитри Шостакович, во аранжман за дувачки оркестар на Тохру Такахаши. Делото е напишано во 1947 година како нарачка по повод одбележувањето на 30-годишнината на Октомвриската револуција, но не било изведено сè до 37-та прослава по истиот повод. Увертирата започна со фанфари во лименитe дувачи и уште од самиот почеток публиката беше воведена во свечена атмосфера и заплисната од бран на пријатен, исполнет и топол звук. Композицијата траеше шест минути, но младите музичари со својата експресивност и усогласеност на изведбата ги претворија во секунди.

После одличниот почеток, концертот продолжи со изведбата на композицијата Colors for Trombone на белгискиот композитор, професор и диригент Берт Апермонт. Делото е напишано во 1998 година, посветено на тромбонистот Бен Хемхојтс, иако може да се најде и во верзија за пијано. Colors for Trombone е композиција конципирана во четири става кои што изразуваат чувства базирани на четири бои: жолта, црвена, сина и зелена. Како солист настапи младиот тромбонист Матеј Штих, ученик во класата на професорот Андреј Карба. Оваа композиција се карактеризира со доловување на различни бои или тембри во палетата на звучни можности на тромбонот, а истовремено композиторот ни нуди впечатлива игра со опсегот на инструментот. Штих успеа да ги долови овие карактеристики, а истовремено да го запази емотивниот и програмскиот дел што во себе го носи делото, варирајќи од едно чувство кон друго, односно од една боја кон друга. Тука ќе ја споменеме уште еднаш усогласеноста на оркестарот, но овојпат во контекст на соработката со солистот.

Балканска суита, дело на словенечкиот композитор Петер Шавли која следеше на програмата, внесе позитивна енергија кај македонската публика понесена од препознатливите мелодии и ритми.

Потоа, младите уметници го изведоа едно од највеличествените дела напишани за овој вид оркестар, Mannin Veen на англискиот композитор од ХХ век, Хајдн Вуд. Насловот на композицијата се однесува на островот Ман во Ирското море, познат по спецификите на животот на келтските заедници уште од почетокот на ХI век. Дувачкиот оркестар, и посебно кларинетите, успешно ни ги претставија четирите карактеристични фоклорни теми изградени врз елементи на древната келтска култура и вкомпонирани во едноставична композиција, кои ја смирија атмосферата на концертот и со автентичноста на изведбата нè внесоа во скоро хипнотично расположение.

Официјалната програма на концертот заврши со Greek Folk Song Suite на швајцарскиот композитор Франко Цезарини. Делото се состои од три ставa. Првиот став “O Haralambis” започна со свечен тон во 7/8 ритам со карактеристична тема на грчки фоклорен танц. Во секој од трите става на делото се јавува по еден солист на различен инструмент, па така во првиот став прозвучи соло обоа. Во вториот став “Stu Psiloriti” базиран на тема на песна од островот Крит, се јави соло флејта која што мошне суптилно ја изнесе својата делница. “Vasilikos tha jino”, последниот став, заврши во нам добро познатиот танц сиртаки и соло делница на тромбон.

Освен дувачкиот состав, на концертот не останаа незабележани и групата удирачки инструменти кои заедно со харфата и контрабасот `и подарија на публиката незаборавна музичка вечер.

На крајот од програмата публиката ги награди младите музичари со заслужен долготраен аплауз пропратен со овации. За бис се изведе композицијата Klezmer Classics oд Јохан де Меи, тромбонист, диригент и композитор, базирана на музичката традиција клезмер специфична за еврејската Ашкенази култура, која била користена за свадби и забави. Композиторот успешно поврзал пет познати клезмер теми во една целина во брз, виорен ритам, со суптилна разновидна орнаментика, стилски соодветна, па нејзината декоративност ни ја долови суштината на самата композициона структура.

Mладите музичари покажаа завидна техничкa подготвеност без отстапки во стилот, темпото или интонацијата, и со младешки елан задржаа во публиката константна, мобилизирачка атмосфера во текот на целиот концерт.

За крај, ќе резимираме дека оркестарот се претстави со шест композиции, секоја различна и нова за нашата публика и секоја со свој различен концепт и различни музички елементи кои што во нивното исполнување дојдоа до полн израз. Големата сала на Филхармонијата иако не беше исполнета до последно место, беше исполнета со позитивна атмосфера како сведок дека концертот остави позитивен печат во концертниот живот кај нас. Таква посветеност, музикалност и вештина од млади уметници во средно музичко училиште треба да нè инспирира и поттикне сите нас за подигање на квалитетoт на нашите уметнички настојувања, особено кога станува збор за вистинските можности на дувачкиот оркестар.

Изминатиот четврток во салата на Македонската филхармонија се одржа мошне интересен концерт во кој беа спротивставени повеќе елементи, џез удиралки и кинеска пентатоника, австриски виолинист, комична опера и врвна виолинска француска школа, шкотски народни мелодии и ритми во раноромантичарски оркестарски звук. Под раководството на холандскиот диригент Конрад ван Алфен, македонскиот филхармониски оркестар зазвуче со една поинаква боја во која преовладуваше посебна топлина. Можеби тоа се должеше на фактот што како прво дело на програмата беше премиерата на Jasmine Flowers and Red Chestnuts од Владимир Николов, дело кое се базираше на џез хармонии и ритам, и пентатонични мотиви. Во делото посебен ефект направија делниците на удирачките инструменти одлично подготвени од страна на филхармоничарите од оваа група, а тоа очекувано придонесе за позитивна атмосфера во салата и голем аплауз. Веројатно, честа да се изведува премиера се покажа пресудна во мотивацијата и вложеноста на оркестрантите.

Како второ дело на програмата се изведе Концертот за виолина и оркестар бр. 5 во а-moll, оп. 37 од Анри Виетан, во чиј втор став се користи неофицијалната химна на Кралството Франција, „Каде може да е подобро отколку во семејството?”, која прв пат се појавува како дел од комичната опера Лусил на Андре Модест Гретри. Интересно е да се спомене и тоа дека овој концерт по неговото објавување во 1861 година, бил речиси заборавен, но Виетан верувал дека делото со текот на времето ќе добие свое место во виолинскиот репертоар што и се случило. Оваа вечер делото имаше свое место и на нашата сцена, а како солист настапи австрискиот виолинист Бенџамин Шмид. Овој виолинист покрај тоа што владее со класичниот репертоар, важи и за мајстор во изведувањето на репертоарот за виолина на ХХ век, но е и одличен џез импровизатор. Неговата умешност во изведувањето и полноста во звукот на виолината, која звучеше речиси како виола, латентно постави паралела помеѓу романтизмот и импровизацијата. Шмид го изведе делото со суверено водење на солистичката линија и со умерена експресивност и смиреност со која ги освои симпатиите на публиката.

Третото дело, повторно од Виетан, по кое беше насловен и самиот концерт, Фантазија апасионата оп. 35, исто така премиерно прозвуче на нашата сцена. Како и Концертот, и ова дело на Виетан се состои од три става. Првиот став (Allegro moderato), беше изведен со впечатлив и енергичен почеток, во кој солистот Шмид ја демонстрираше својата техника претопена во емотивните солистички делници, одлично надополнувајќи се со оркестарот. Во вториот став Largo, донесе поинаква сталожена атмосфера, која потсетуваше на своевидно збогување, за на крајот да нè доведе до финалето (Saltarella – Allegro vivace) во кое целото дело се заокружува преку класичен завршеток.

По кратката пауза следуваше Симфонијата бр. 3 „Шкотска“ во a-moll, oп. 56 од Феликс Менделсон. Оваа симфонија која се состои од четири става, Менделсон ја напишал при неговото патување во Шкотска, инспириран од тамошната народна музика. Ставовите во Симфонијата се надоврзуваат еден на друг, без пауза, нетипично за изведбите на симфониите. Филхармонискиот оркестар добро се справи со звукот на Симфонијата, која претставува бура од емоции и контрасти, и во која секој од ставовите носи поинакво расположение. Диригентот ван Алфен успеа до крај да ја спроведе својата замисла во која оркестрантите внимателно го следеа од почеток до крај.  

На 21 март 2019 година се одржа уште еден целовечерен концерт на Македонската филхармонија под диригентско водство на Конрад ван Алфен од Холандија, а како солист на вечерта настапи Бенџамин Шмид, виолинист од Австрија. Во првиот дел од концертот на сцената на Филхармонијата прозвучија две композиции со премиерна изведба во Македонија – Jasmine Flowers and Red Chestnuts oд македонскиот автор, дипломец на Конзерваториумот во Амстердам, Владимир Николов и Фантазија апасионата за виолина и оркестар оп. 35 од Анри Виетан. Освен овие две дела се изведе уште едно дело од Виетан – Концертот за виолина и оркестар бр. 5 во a-moll оп. 37. Во вториот дел на концертот публиката беше во можност да ја проследи Симфонијата бр. 3 „Шкотска“ во a-moll оп. 56 на Феликс Менделсон.

Во последниот период Македонската филхармонија е ангажирана во повеќе полиња и разработува и презентира програма од разновидни, популарни жанрови. Овие случувања интригираат луѓе од различни сфери да се заинтересираат за Македонската филхармонија како институција и ја доближуваат музичката уметност на пошироката публика. Гостите на овој концерт спаѓаат во групата квалитетни музичари кои што творат уметност на сцена и одговараат на високото ниво кое што го носи овој оркестар.

Диригентот Конрад ван Алфен мошне вешто и со позитивна енергија ги водеше оркестарот на Филхармонијата и солистот. Впечатливо беше неговото настојување за сè попрецизно динамичко боење кое што го бараше во изведбата на секоја од композициите на програмата. Во неговиот пристап во првата изведена композиција од македонскиот автор Владимир Николов забележавме одлична контрола врз оркестарот која овозможи истакнување на главната линија во делото, контраст на двете мелодии и кинескиот призвук подвлечен со начелата на џезот. Во Симфонијата бр. 3 „Шкотска“ на Менделсон беше доловен елегичен романтичарски звук и впечаток на едноставичност.

Кога станува збор за Филхармонијата забележлив е нејзиниот растечки ентузијазам и сѐ поквалитетните и попрецизни изведби. Дувачкиот отсек, понекогаш проблематичен кога станува збор за конкретна слика на нивните изведби, на овој концерт беше збогатен во групата на хорни со студенти од Факултетот за музичка уметност во Скопје. Во симфонијата на Менделсон нивната делница е богата со карактеристични мелодии кои што даваат топлина на целосниот звук на делото.

Солистот Шмид се претстави пред македонската публика со две мошне сложени дела за виолина и оркестар од белгискиот композитор и виолински мајстор Анри Виетан. Двете дела се во три става и со виртуозни парчиња, особено Фантазија апасионата, дело во кое доаѓа до израз техничката способност и виртуозност на изведувачот. Шмид демонстрираше техничка спремност, виртуозитет и емоција преку динамичкиот план. Сликата од бурни емоции проткаени со меланхолија ја пренесе преку својата скапоцена Страдивари ex Viotti виолина од 1718 година, која владееше со сцената со својот смирен, впечатлив и пријатен звук. Очигледна беше контролата на Шмид врз својот инструмент и одличното владеење на музиката што ја изведуваше. Таквата сигурност придонесе кон целосната позитивна слика на неговата изведба.

Секој концерт на Македонската филхармонија се разликува еден од друг, не постои иста константна слика за нивните изведби, што е условено од умешноста, техничката и уметничката подготовка на диригентот и солистот. Со секој изминат концерт, Филхармонијата освен што ја надградува својата програма со изведби на премиерни дела истовремено се надградува и во квалитетот на изведбата на самата програма.

„Пет става во дур“, токму со овие зборови беше насловен концертот на Македонската филхармонија кој се одржа на 28 февруари 2019 година. Светло, дурско и свечено. Со овие атрибути можеме да го именуваме и целокупното расположение со кое беше пропратен овој концерт.

Диригент на концертот беше познатиот Даниел Рајскин кој со својата харизма и посветеност, несебично вложувајќи се, со својата замисла го водеше оркестарот на патување низ композициите.

Концертот започна со премиерната изведба на Tанците од Марошсек од Золтан Кодај кои ја отворија вечерта и донесоа игриво расположение, пропратено со фолклорните теми во духот на Кодај. Напишани во 1927 година за пијано, а подоцна оркестрирани, овие танци го отворија патувањето на кое се надоврзаа романтичарските дела.

По ова дело следеше една кратка пауза од неколку минути со цел да се подготви сцената за делото за пијано и оркестар кое следеше. Ова се чини не беше најумешното разместување на сцената, бидејќи членовите на оркестарот немаа каде да застанат, па половината од нив мораа да излезат надвор или да застанат до сцената. Оваа пракса ја среќававме на неколку настани; како просторот позади сцената да е недоволно голем за оркестрантите при промена на сцената. Ова за момент ја наруши атмосферата и сконцентрираноста на концертот, но сето тоа беше заборавено со излегувањето на солистот на вечерта.

Како солист и ѕвезда на вечерта со особено внимание од публиката беше проследен рускиот пијанист Андреј Гугнин, кој со извонредна техничка подготовка, чист тон и леснотија го изведе Kонцертот за пијано и оркестар бр. 2 во A-dur од Франц Лист. Театралноста и шармот со кој Гугнин заведуваше дополнително ја освои публиката која го награди со долг аплауз по кој следеа два биса. Првиот бис беше замислен како сувенир на концертот со заеднички настап на двајца водечки пијанисти од помладата генерација, воедно и пријатели: Гугнин заедно со нашиот пијанист Дино Имери изведоа (веројатно коавторска) обработка на македонската народна песна „Елено ќерко, Елено“ поставена во четирирачно пијано. Со вториот бис Гугнин повторно ја демонстрираше својата супериорна техничка подготвеност и “Precipitato” и енегрично `и го пренесе на публиката третиот став од Сонатата бр. 7 од Сергеј Прокофјев. Средишниот експресивен дел го изведе со голема самоконтрола, јасност и прецизност. Двата биса беа испратени со долг и гласен аплауз.

По паузата која следеше, на репертоарот се најде и Симфонијата бр. 3 во D-dur оп. 29 од Петар Илич Чајковски. Напишана во 1875 година, таа е единствената симфонија на Чајковски која е напишана во дурски тоналитет и која содржи пет става, оттаму и насловот на концертот, и од сите симфонии на Чајковски тоа е онаа која што најмалку се изведува – на концерти. Заради нагласеното танцово начело, поединечни ставови на делото најчесто се изведуваат како балетска музика. Бидејќи целата симфонија звучи светло, уште по завршетокот на првиот став од публиката беше изнуден силен аплауз. Тоа на момент ја наруши целината на делото, но благодарение на смирените завршетоци на останатите ставови, делото под вешто водство на искусниот Рајскин успеа да зазвучи целосно и непрекинато, како што и му доликува на едно симфониско дело на романтизмот со целата негова грандиозност во оркестрацијата, хармонијата, мелодичноста и времетраењето.

Доколку би ги сублимирале сите впечатоци од вечерта, секако резултатите кои произлегуваат на крајот се позитивни. Единствено останува да се размисли околу изборот и комбинирањето на не толку изведуван репертоар. Кога станува збор за премиерно изведени дела, изведувачите и публиката се секогаш поставени пред предизвик околу интерпретацијата и прифаќањето на делото, што од друга страна придонесува за збогатување на репертоарот и отворање на нови музички хоризонти.

На 28 февруари 2019 година се одржа целовечерен концерт на Македонската филхармонија под диригентско водство на Даниел Рајскин, а како солист на пијано настапи Андреј Гугнин од Русија. Концертот го носеше насловот „Пет става во дур“.

Концертот беше конципиран во два дела одделени со пауза. Во првиот дел, Филхармонијата го отвори концертот со премиерната изведба на Танците од Марошсек од Золтан Кодај, а потоа сцената беше препуштена на солистот кој го изведе Концертот за пијано и оркестар бр. 2 во A-dur, S.125 од Франц Лист. Во вториот дел од концертот прозвучи не многу често изведуваната Tрета симфонија во D-dur оп. 29, наречена „Полска“ на Петар Илич Чајковски.

Следејќи ги и претходните концерти на Македонската филхармонија многу лесно може да се забележи дека Филхармонијата одлично соработува и взаемно создава музика на сцена со маестро Рајскин. Како и во претходните заеднички концерти и во овој се забележа задоволството кај музичарите на сцена, вешто водени од страна на диригентот полн со позитивна енергија. Се истакна одличното динамичко нијансирање на оркестарот особено во делото на Кодај и симфонијата на Чајковски, додека во изведбата на Концертот за пијано и оркестар, оркестарот мошне солидно го следеше солистот во секој негов отсвирен тон. Сепак, неизбежен е впечатокот дека во нашиот оркестар сè уште недостасува заедничкотo дишење на изведувачитe во оркестарот и взаемнотo почнување на фразатa, односно претставата за еден механизам кој заедно дише во текот на целата изведбa на композицијата.

Делото на Золтан Кодај од 1927 година разработува шест мелодии собрани од поднебјето на унгарскиот град Марошсек, по кого и делото го има добиено своето име. Главна карактеристика на оваа композиција е колоритот на оркестарскиот звук и контрастот во оркестарските бои, нешто што диригентот успеа да го извлече од Македонската филхармонија на овој концерт. За почеток на концертот делото зазвучи во салата на Филхармонијата со својот карактеристичен танцов ритам.

На Концертот за пијано и оркестар бр. 2 Франц Лист започнал да работи во 1839 година, а го завршил во 1857 година, но последните ревизии на делото ги направил во 1863 година. Овој Kонцерт од проследувачите на музичката уметност многу често е опишуван и како симфониска поема за пијано, заради главната тема која доживува бројни трансформации и варијации, се развива постепено со доза на мистичност, смиреност и колаж од богати хармонии. Солистот го донесе концертот на свој начин, со огромна контрола врз инструментот. Гугнин свиреше со леснотија и публиката ја почувствува секоја завршена фраза, особено исклучителнатa piano динамика во која што се истакна секој отсвирен тон. Посебно интимна атмосфера се создаде во средниот дел од концертот наметната од нежниот дијалог помеѓу пијаното и соло виолончелото што овозможи целосна изразност на главната мисла во делото. Битно е да се истакне дека солистот долови успешна градација од почетокот до крајот на изведбата. Како изненадување за публиката, после завршувањето на Концертот, солистот го повика на сцената нашиот млад пијанист во подем Дино Имери и заедно во четири раце изведоа аранжман за пијано на староградската македонска песна „Елено ќерко, Елено“. Гугнин потоа отсвири уште едно дело на бис, третиот став од Сонатата бр. 7 од Сергеј Прокофјев.

Вториот дел од концертот беше посветен на музиката на Чајковски и неговата Tрета симфонија во D-dur оп. 29. Симфонијата Чајковски ja напишал во 1875 година, a својот наслов „Полска“ го добила од страна на диригентот Аугуст Манс. Ова е единствената симфонија на Чајковски компонирана во пет, наместо вообичаените четири става и многу често, во тој поглед, е споредуванa со Третата симфонија на Роберт Шуман. Многу критики оценуваат дека Симфонијата е повеќе академски градена, сo фокус на техничкото начело во композиторското мајсторство, односно композиторот во ова дело прави отстапки во формата како и начинот на кој вообичаено ја користи хармонијата, со што се губи познатиот манир на Чајковски. Во оваа изведба на Македонската филхармонија се почувствува динамичкотo нијансирање карактеристично за романтизмот и целосна склопеност на делниците, особено во гудачкиот оддел. До израз дојдоа и дувачите кои што најчесто се проблематични на концертите на Македонската филхармонија. Тука треба да се издвои соло тромбонот во третиот бавен став кој мошне успешно ја изнесе својата делница. При крајот на концертот се наметна впечатокот дека дојде до замор во изведбата и опаѓање на живиот карактер кој што го носи ова дело.